izmirli146
27.07.2009, 10:01
5.0.ARZ TALEP KARŞILAŞMASI FİYATLAR
5.1.TARIMDA FİYAT İSTİKRARSIZLIĞI
Tarımda istikrarsızlık büyük bir sorundur.
Talep düzeyi genelde büyük dalgalanmalar göstermez.dalgalanmanın kaynağı verim ve ekili alan değişmelerinden kaynaklanan arzdaki değişmelerdir.
Bir ürünün pazarlama payının yüksekliği çiftçinin eline geçen bedelin daha hızlı dalgalanmasına yol açar.Çünkü pazarlama masraflarını oluşturan ulaştırma,bankacılık,sigorta ve aracı giderleri monopoldür ve sabittir.
Dalgalanmayı etkileyen diğer bir neden de talep elastikiyetidir.arzdaki dalgalanmalar farklı esnekliğe sahip ürünlerde farklı şiddette dalgalanmaya yol açarlar.
Stoklama olanağı bulunması yerden yere yıldan yıla nakil olanağı yaratarak dalgalanmayı azaltıcı yönde etki yapar.
Dalgalanmalar çiftçinin ekim yaparken gördüğü ve umduğu fiyat ile fiilen karşılaştığı fiyatın farklı olmasından da etkilenir.Yüksek fiyat oluştuğunu gören çiftçiler ertesi yıl için ekim alanını arttırma eğilimindedirler.Ayrıca doğa koşulları da iyi giderse arz bu iki nedenle aşırı artar. Ancak arzdaki artış fiyatları düşürünce düş kırıklığına uğrayan çiftçi ertesi yıl alanı azaltır ve arzın azalması fiyatları yükseltir.
Dalgalanma hızlanan,kendini tekrar eden veya azalan bir şekilde olabilir.Dalgalanmanın türü talep esnekliği ile arz esnekliğinin düzeylerinden de etkilenir.
Talep esnekliği arz esnekliğinden büyük ise dengeye giden dalgalanma vardır.
Arz ve talep esneklikleri aynı ise kendini tekrarlayan dalgalanma oluşur.
Arz esnekliği talep esnekliğinden büyük ise hızlanan dalgalanma oluşur.
Bu olay iktisatta “Örümcek Ağı Teoremi” olarak bilinmektedir.
Son olarak mevsimlik fiyat değişmelerinin de ürünlerin stoklanabilme olanaklarına bağlı olarak dalgalanma yarattığına değinmeliyiz.
İstikrarsızlık planı etkileyen olayların yarattığı risk olarak tanımlanabilir.bu da iş planı yapılırken oluşan varsayım hatalarını ifade eder.
İstikrarsızlık sektörde bazı yapısal değişmelere yol açar.
*Geçimlik kesimde yol açtığı en önemli etki etki piyasa için üretim yapma eğilimini azaltmasıdır.
*İkinci etki yatırımı kısıp likidite tercihini arttırmasıdır.
Kaynaklar altın, döviz şeklinde likit tutulur. yeni teknolojilere yatırım yapılmaktan kaçınılır.
*Diğer taraftan sıfır maliyetli emeğin diğer faktörleri ikame etmesine yol açar emek yoğun teknolojiyi özendirir.
*Tüm bu gelişmeler sonunda küçük işletme küçük kalır büyüyemez.
*Büyük işletmeler ise istikrarsızlık halinde zarar edeceği için üretimden çekilmeyi tercih eder.
İstikrarsızlığı azaltmaya yönelik önlemler üretim teknolojilerindeki gelişmeler, stoklama tekniklerinde gelişmeler, tarım sigortası uygulamaları, peşin fiyat politika uygulamaları, satınalma yerine makine kiralama yoluna gitme ve son olarak ürün çeşitlendirilmesi olarak sayılabilir.
İç piyasadaki dalgalanmalar bu etkenler aracılığı ile giderilebilirse de dış piyasa engellerinden kaynaklananlar önlenemez.
Tarımda optimal işletme büyüklüğünden sapmalar olur ve bunun nedenleri
*Gelir yerine tatmini maksimumlaştırmak,
*Toplumsal prestij,
*Aile işgücüne istihdam sağlamak,
*Emek yoğun teknoloji alternatifi olan ürünler,
*Sermaye yetersizliği ve kredi riski,
*Kente gitmeyi engelleyen diğer faktörler
şeklinde sıralanabilir.
Fiyatların düşmesi halinde aile işletmeleri sektörü en son terkeder.Ticari işletmeler ise tasfiye olur.Fiyatlar arttığında ticari üretim artar aile işletmeleri ise büyümeye cesaret edemez yavaş gelişir.
Ülkeler arasındaki ticaret de göz önüne alındığında kurumsal etkenler devreye girer gümrük vergileri, ithalat yasakları,tarife dışı korumalar söz konusu olur.
Gelişmiş ülkeler özellikle gelişmekte olan ülke ürünlerine karşı gümrükleri daha ileri işlenmiş ürünlerde giderek yükseltirler.
Korumalar ve subvansiyonlar gelişmiş ülkelerin avantajsız oldukları ürünlerde de üretim yapmalarına yol açmaktadır.
Gerek ücret gerekse iklim açısından üretemedikleri şarap,turunçgiller,zeytin ve zeytinyağı,pamuk incir ve tütün gibi ürünlerde ise yabancı sermaye veya yerli sermayeyi teşvik yolu ile tarım ürünlerinin gelişmesine destek olmaktadırlar.
5.2.TARIM SEKTÖRÜNDE GELİR DALGALANMASI;
Tarım sektöründe ,bir üründe talep esnekliği birden küçük ise arzdaki bir artış fiyatlarda ve dolayısı ile çiftçi toplam gelirlerinde azalma meydana getirir.
Aksine arzın azalması gelirleri yükseltir.
Bu durum KİNG KANUNU olarak ifade edilmektedir.
Talep esnekliği bir yandan ürünün bütçedeki payına diğer yandan ikame ürünlere bağlıdır.
Örneğin kahve tüketimi bütçede az yer kapsar,alışkanlık olduğundan ikame etkisi çok azdır,herkes alışık olduğu kadar içer.Bu bakımdan kahve talep esnekliği az olan ürüne iyi bir örnektir.
Bu durumda devletin ani arz artışı olduğunda çiftçinin eline geçen gelirin azalmaması için üretimi kısıcı politikalar uygulaması gerekir.
Talep esnekliği birden büyük ürünlerde arzdaki artış sonucu ise fiyat az düşeceğinden miktardaki artışın fiyattaki azalmadan fazla olması nedeniyle çiftçi geliri artacaktır.
Örneğin tavuk eti talep esnekliği yüksek bir üründür.Çünkü fiyatı düşünce ikame ettiği kırmızı et ürünleri vardır.Bütçedeki önemi de fazladır.Bu durumda fiyatı düşüncetalep edilen miktar daha fazla artacak ve çiftçi geliri yükselecektir.Hem fiyatların düşmesi ve tüketicilerin bundan yararlanması hem de üretici eline geçen gelirin artması için bu üründe maliyet düşürücü ve arz arttırıcı politikalar uygulanması yararlı olacaktır.
Çiftçi eline geçen hasılanın arzdaki değişmelere göre değişmesi tarımda gelir istikrarsızlığının önemli bir örneği olan COBWEB (örümcek ağı)TEOREMİ olarak ifade bulan teori kapsamında doğan gelir dalgalanmalarından kaynaklanır.
Arz ve talebin dengede olduğu bir durumda arz veya talepten herhangi birindeki ani ve beklenmeyen olaylardan kaynaklanan değişme diğerinde dalgalanma yaratır.
Bu dalgalanma sürekli olabilir,azalan ve sönen bir dalgalanma olabilir veya hızını giderek arttıran bir dalgalanma olabilir.
Fiyat artışı,üretim artışı,fiyat düşmesi,üretim düşmesi,fiyat artışı şeklindeki bu çevrim, ürünün arz ve talep esnekliklerine bağlı olarak farklı sonuçlar yaratacaktır..
Arz ve talep eğrilerinin fiyat esneklikleri eşit ise sürekli dalgalanma,
Talebin esnekliği arzdan fazla ise dengeye giden dalgalanma ,
Arzın esnekliği talepten yüksek ise dengeden uzaklaşan dalgalanma doğar.
Bu gibi durumlarda devletin arz miktarını etkileyecek şekilde önlemler alarak üretici veya tüketiciyi koruyucu şekilde kamunun olaya müdahelesi kaçınılmaz olur.
5.3.KAMUNUN MÜDAHELE YÖNTEMLERİ
5.3.1.Fiyata Müdahale :
En çok bilinen destek taban fiyat uygulamalarıdır.
Bu uygulamada belli bir fiyattan devlet ürüne alıcı olur fiat piyasada oluşacak düzeyden yüksek olduğundan bir miktar malın alınıp stoklanması ve daha sonra satılabilirse satılması yoksa imha edilmesi zorunluluğu doğar.
Süt gibi depolanamayan ürünlerde ise fiyat desteği kamunun finansman yükünü de azaltacak şekilde piyasa fiyatı ile hedef fiyat arasındaki farkın üreticiye ödenmesi yolu ile verilir.
Fiyatı yükseltmenin yollarından birisi de ithalata çok yüksek gümrük konulmasıdır.Bu durumda arz kolay artamıyor ise fiyat artışı kaçınılmaz olur.Dünyada dış fiyatlar da büyük ölçüde subvansiyonlu olduğundan bu tür bir uygulama koruma bir bakıma bu düzen bozukluğunun etkisini giderir.
Destekleme fiyatlarının belirlenmesinde şu noktalar göz önüne alınır:
1-Enflasyon oranı
2-Dış fiyatlar
3-Yurt içi fiyatlar ve borsalar
4-Alternatif ürün fiyatları
5-Politik ve sosyal faktörler.
5.3.2.Miktara Müdahale:
Diğer bir uygulama ,ekim alanı kısıtlamalarıdır.Bu durumda üretim kısılacağından fiyat kendiliğinden ve kamuya bir mali yük oluşmadan yükseltilmiş olur.
5.3.3.Maliyet ve Üretime Müdahale
Üretim artışı ve maliyetlere yönelik olarak sağlanabilecek başlıca destekler ise şunlardır;
1-Daha ileri makina ve teçhizat ve donanım sağlanması
2-Çiftçinin yeni üretim teknolojilerinden haberdar edilmesi veya bunların öğretilmesi
3-İlaçlama ve hastalıklarla mücadele
4-Gübre subvansiyonu verme
5-Sulama sistemleri kurulması
6-Kaliteli tohum sağlanması
7-Ucuz kredi verilmesi (Çiftçiye veya üretici birliklerine)
8-Yem subvansiyonu
9-Ürünlerin pazara ulaşmasını sağlayacak yol yapımı
10-Araştırmaların desteklenmesi
11-Meteorolojik bilgilerin yayımı
5.1.TARIMDA FİYAT İSTİKRARSIZLIĞI
Tarımda istikrarsızlık büyük bir sorundur.
Talep düzeyi genelde büyük dalgalanmalar göstermez.dalgalanmanın kaynağı verim ve ekili alan değişmelerinden kaynaklanan arzdaki değişmelerdir.
Bir ürünün pazarlama payının yüksekliği çiftçinin eline geçen bedelin daha hızlı dalgalanmasına yol açar.Çünkü pazarlama masraflarını oluşturan ulaştırma,bankacılık,sigorta ve aracı giderleri monopoldür ve sabittir.
Dalgalanmayı etkileyen diğer bir neden de talep elastikiyetidir.arzdaki dalgalanmalar farklı esnekliğe sahip ürünlerde farklı şiddette dalgalanmaya yol açarlar.
Stoklama olanağı bulunması yerden yere yıldan yıla nakil olanağı yaratarak dalgalanmayı azaltıcı yönde etki yapar.
Dalgalanmalar çiftçinin ekim yaparken gördüğü ve umduğu fiyat ile fiilen karşılaştığı fiyatın farklı olmasından da etkilenir.Yüksek fiyat oluştuğunu gören çiftçiler ertesi yıl için ekim alanını arttırma eğilimindedirler.Ayrıca doğa koşulları da iyi giderse arz bu iki nedenle aşırı artar. Ancak arzdaki artış fiyatları düşürünce düş kırıklığına uğrayan çiftçi ertesi yıl alanı azaltır ve arzın azalması fiyatları yükseltir.
Dalgalanma hızlanan,kendini tekrar eden veya azalan bir şekilde olabilir.Dalgalanmanın türü talep esnekliği ile arz esnekliğinin düzeylerinden de etkilenir.
Talep esnekliği arz esnekliğinden büyük ise dengeye giden dalgalanma vardır.
Arz ve talep esneklikleri aynı ise kendini tekrarlayan dalgalanma oluşur.
Arz esnekliği talep esnekliğinden büyük ise hızlanan dalgalanma oluşur.
Bu olay iktisatta “Örümcek Ağı Teoremi” olarak bilinmektedir.
Son olarak mevsimlik fiyat değişmelerinin de ürünlerin stoklanabilme olanaklarına bağlı olarak dalgalanma yarattığına değinmeliyiz.
İstikrarsızlık planı etkileyen olayların yarattığı risk olarak tanımlanabilir.bu da iş planı yapılırken oluşan varsayım hatalarını ifade eder.
İstikrarsızlık sektörde bazı yapısal değişmelere yol açar.
*Geçimlik kesimde yol açtığı en önemli etki etki piyasa için üretim yapma eğilimini azaltmasıdır.
*İkinci etki yatırımı kısıp likidite tercihini arttırmasıdır.
Kaynaklar altın, döviz şeklinde likit tutulur. yeni teknolojilere yatırım yapılmaktan kaçınılır.
*Diğer taraftan sıfır maliyetli emeğin diğer faktörleri ikame etmesine yol açar emek yoğun teknolojiyi özendirir.
*Tüm bu gelişmeler sonunda küçük işletme küçük kalır büyüyemez.
*Büyük işletmeler ise istikrarsızlık halinde zarar edeceği için üretimden çekilmeyi tercih eder.
İstikrarsızlığı azaltmaya yönelik önlemler üretim teknolojilerindeki gelişmeler, stoklama tekniklerinde gelişmeler, tarım sigortası uygulamaları, peşin fiyat politika uygulamaları, satınalma yerine makine kiralama yoluna gitme ve son olarak ürün çeşitlendirilmesi olarak sayılabilir.
İç piyasadaki dalgalanmalar bu etkenler aracılığı ile giderilebilirse de dış piyasa engellerinden kaynaklananlar önlenemez.
Tarımda optimal işletme büyüklüğünden sapmalar olur ve bunun nedenleri
*Gelir yerine tatmini maksimumlaştırmak,
*Toplumsal prestij,
*Aile işgücüne istihdam sağlamak,
*Emek yoğun teknoloji alternatifi olan ürünler,
*Sermaye yetersizliği ve kredi riski,
*Kente gitmeyi engelleyen diğer faktörler
şeklinde sıralanabilir.
Fiyatların düşmesi halinde aile işletmeleri sektörü en son terkeder.Ticari işletmeler ise tasfiye olur.Fiyatlar arttığında ticari üretim artar aile işletmeleri ise büyümeye cesaret edemez yavaş gelişir.
Ülkeler arasındaki ticaret de göz önüne alındığında kurumsal etkenler devreye girer gümrük vergileri, ithalat yasakları,tarife dışı korumalar söz konusu olur.
Gelişmiş ülkeler özellikle gelişmekte olan ülke ürünlerine karşı gümrükleri daha ileri işlenmiş ürünlerde giderek yükseltirler.
Korumalar ve subvansiyonlar gelişmiş ülkelerin avantajsız oldukları ürünlerde de üretim yapmalarına yol açmaktadır.
Gerek ücret gerekse iklim açısından üretemedikleri şarap,turunçgiller,zeytin ve zeytinyağı,pamuk incir ve tütün gibi ürünlerde ise yabancı sermaye veya yerli sermayeyi teşvik yolu ile tarım ürünlerinin gelişmesine destek olmaktadırlar.
5.2.TARIM SEKTÖRÜNDE GELİR DALGALANMASI;
Tarım sektöründe ,bir üründe talep esnekliği birden küçük ise arzdaki bir artış fiyatlarda ve dolayısı ile çiftçi toplam gelirlerinde azalma meydana getirir.
Aksine arzın azalması gelirleri yükseltir.
Bu durum KİNG KANUNU olarak ifade edilmektedir.
Talep esnekliği bir yandan ürünün bütçedeki payına diğer yandan ikame ürünlere bağlıdır.
Örneğin kahve tüketimi bütçede az yer kapsar,alışkanlık olduğundan ikame etkisi çok azdır,herkes alışık olduğu kadar içer.Bu bakımdan kahve talep esnekliği az olan ürüne iyi bir örnektir.
Bu durumda devletin ani arz artışı olduğunda çiftçinin eline geçen gelirin azalmaması için üretimi kısıcı politikalar uygulaması gerekir.
Talep esnekliği birden büyük ürünlerde arzdaki artış sonucu ise fiyat az düşeceğinden miktardaki artışın fiyattaki azalmadan fazla olması nedeniyle çiftçi geliri artacaktır.
Örneğin tavuk eti talep esnekliği yüksek bir üründür.Çünkü fiyatı düşünce ikame ettiği kırmızı et ürünleri vardır.Bütçedeki önemi de fazladır.Bu durumda fiyatı düşüncetalep edilen miktar daha fazla artacak ve çiftçi geliri yükselecektir.Hem fiyatların düşmesi ve tüketicilerin bundan yararlanması hem de üretici eline geçen gelirin artması için bu üründe maliyet düşürücü ve arz arttırıcı politikalar uygulanması yararlı olacaktır.
Çiftçi eline geçen hasılanın arzdaki değişmelere göre değişmesi tarımda gelir istikrarsızlığının önemli bir örneği olan COBWEB (örümcek ağı)TEOREMİ olarak ifade bulan teori kapsamında doğan gelir dalgalanmalarından kaynaklanır.
Arz ve talebin dengede olduğu bir durumda arz veya talepten herhangi birindeki ani ve beklenmeyen olaylardan kaynaklanan değişme diğerinde dalgalanma yaratır.
Bu dalgalanma sürekli olabilir,azalan ve sönen bir dalgalanma olabilir veya hızını giderek arttıran bir dalgalanma olabilir.
Fiyat artışı,üretim artışı,fiyat düşmesi,üretim düşmesi,fiyat artışı şeklindeki bu çevrim, ürünün arz ve talep esnekliklerine bağlı olarak farklı sonuçlar yaratacaktır..
Arz ve talep eğrilerinin fiyat esneklikleri eşit ise sürekli dalgalanma,
Talebin esnekliği arzdan fazla ise dengeye giden dalgalanma ,
Arzın esnekliği talepten yüksek ise dengeden uzaklaşan dalgalanma doğar.
Bu gibi durumlarda devletin arz miktarını etkileyecek şekilde önlemler alarak üretici veya tüketiciyi koruyucu şekilde kamunun olaya müdahelesi kaçınılmaz olur.
5.3.KAMUNUN MÜDAHELE YÖNTEMLERİ
5.3.1.Fiyata Müdahale :
En çok bilinen destek taban fiyat uygulamalarıdır.
Bu uygulamada belli bir fiyattan devlet ürüne alıcı olur fiat piyasada oluşacak düzeyden yüksek olduğundan bir miktar malın alınıp stoklanması ve daha sonra satılabilirse satılması yoksa imha edilmesi zorunluluğu doğar.
Süt gibi depolanamayan ürünlerde ise fiyat desteği kamunun finansman yükünü de azaltacak şekilde piyasa fiyatı ile hedef fiyat arasındaki farkın üreticiye ödenmesi yolu ile verilir.
Fiyatı yükseltmenin yollarından birisi de ithalata çok yüksek gümrük konulmasıdır.Bu durumda arz kolay artamıyor ise fiyat artışı kaçınılmaz olur.Dünyada dış fiyatlar da büyük ölçüde subvansiyonlu olduğundan bu tür bir uygulama koruma bir bakıma bu düzen bozukluğunun etkisini giderir.
Destekleme fiyatlarının belirlenmesinde şu noktalar göz önüne alınır:
1-Enflasyon oranı
2-Dış fiyatlar
3-Yurt içi fiyatlar ve borsalar
4-Alternatif ürün fiyatları
5-Politik ve sosyal faktörler.
5.3.2.Miktara Müdahale:
Diğer bir uygulama ,ekim alanı kısıtlamalarıdır.Bu durumda üretim kısılacağından fiyat kendiliğinden ve kamuya bir mali yük oluşmadan yükseltilmiş olur.
5.3.3.Maliyet ve Üretime Müdahale
Üretim artışı ve maliyetlere yönelik olarak sağlanabilecek başlıca destekler ise şunlardır;
1-Daha ileri makina ve teçhizat ve donanım sağlanması
2-Çiftçinin yeni üretim teknolojilerinden haberdar edilmesi veya bunların öğretilmesi
3-İlaçlama ve hastalıklarla mücadele
4-Gübre subvansiyonu verme
5-Sulama sistemleri kurulması
6-Kaliteli tohum sağlanması
7-Ucuz kredi verilmesi (Çiftçiye veya üretici birliklerine)
8-Yem subvansiyonu
9-Ürünlerin pazara ulaşmasını sağlayacak yol yapımı
10-Araştırmaların desteklenmesi
11-Meteorolojik bilgilerin yayımı