Mr.Muhendis
18.02.2010, 17:02
Sıcaklık, toprak içerisinde cereyan eden fiziksel, kimyasal ve biyolojik olaylar üzerine doğrudan etkili en önemli faktörlerden biridir. Bitki gelişmesi toprağın nem kapsamı, havalanma, strüktür oluşumu, mikrobiyal ve enzimatik aktivite, bitkisel artıkların ayrışması ve bitki besin maddelerinin yarayışlılığı üzerine sıcaklığın direkt etkisi vardır. Toprak sıcaklığı bitki yetiştirmede, en az su, hava ve bitki besin maddeleri kadar önemli role sahiptir. Örneğin bir çok bitkiler için geniş sınırlar arasında değişmekle birlikte optimal çimlenme belirli ısı derecelerinde meydana gelir. Buğdaylar düşük ısı derecelerinde, mısır ise yüksek ısı derecelerinde çimlenir. Sıcaklık arttıkça çimlenme hızı maksimuma yükselir. Olgunlaşma ve hasat devreleri de sıcaklığa bağlıdır.
Toprak sıcaklığı, buharlama, bitkilerin transprasyonu ve dolayısıyla toprak nem kapsamı üzerine de etkilidir. Toprak havalanmasına ve gaz değişimi üzerine de sıcaklığın doğrudan etkisi vardır. Islanma ve kuruma ; donma ve çözülme toprak strüktür oluşumuna etki eden önemli faktörler olup, nem kapsamı yanında toprak sıcaklığına bağlı olarak meydana gelebilirler.
Toprak oluşumunda cereyan eden fiziksel parçalanma ve kimyasal ayrışma olayları nem kapsamı kadar sıcaklığında etkisi altındadır. Kurak ve sıcak bölgelerde fiziksel parçalanma olayları, sıcak ve nemli bölgelere göre daha fazladır. Gündüz ile gece ve mevsimler arasındaki sıcaklık farkları kaya ve minerallerin farklı spesifik ısı özellikleri nedeniyle fiziksel olarak parçalanmaları ve boyutlarının küçülmesine neden olur.
Toprakların absorbe ettiği ısı enerjisi miktarı temelde güneş radyasyonlarının miktarına bağlı olmakla birlikte, bölgenin özel koşulları ve toprağa bağlı özellikler, toprak tarafından absorbe edilecek olan enerji miktarına doğrudan etki ederler. Bunlar şu şekilde sıralanabilir.
Enlem derecesi
Yöney ve eyim
Bitki örtüsü
Karaların ve suların dağılımı
Toprak özellikleri (toprak rengi ve bünyesi)
1. Sıcaklığın Toprak Oluşumuna Etkisi
Sıcaklık yeryüzündeki büyük toprak gruplarının oluşumu ve dağılımı üzerine doğrudan etkili bir klimatik oluşum faktörüdür. Sıcaklık, yağışlar ve toprak nemini buharlaştırma etkisiyle, nemlilik üzerinde doğrudan kontrol etkisine sahiptir. Isı ve nem, kimyasal ayrışma olayları, kil minerallerinin oluşumu, toprak reaksiyonu, yıkanma ve birikme olaylarına etki ederek büyük toprak gruplarının ayırım özellikleri ve yer yüzünde ki yayılma alanlarını belirler.
2. Mikroorganizma Aktivitesi ve Bitki Besin Maddelerine Toprak Sıcaklığının Etkisi
Toprak sıcaklığı mikroorganizmaların faaliyeti üzerine doğrudan etkilidir. Toprak sıcaklığı 100C ‘nin altına düşünce mikroorganizma faaliyeti yavaşlar. Toprak mikroorganizmaları için optimum toprak sıcaklığı isteği 18-30 0C’ler arasında kabul edilmektedir
Havanın azotunu tespit eden bakteriler sıcak ve drenajı iyi toprakları severler. Sıcaklık 40 0C ‘nin üzerine çıkınca faaliyetleri durur.
3. Toprak Sıcaklığının Bitki Yetiştirme Etkisi
Bitkiler ancak belirli sıcaklık sınırları içerisinde çimlenir, büyür ve gelişirler. Bitkilerin Toprak sıcaklığı istekleri belirli gelişim devrelerinde bitki türlerine göre değişir. Bitki gelişmesi ve yaşamı ile toprak sıcaklığının ilişkisini aşağıdaki gibi sınıflandırabiliriz.
Optimum ısı isteği : bu sıcaklık derecelerinde bitkiler iyi gelişir ve ürün verimi yüksektir.
Büyüme ısı : bu sıcaklık derecelerinde bitkiler büyüyebilir fakat gelişme optimum ısıya oranla daha düşüktür.
Yaşam limiti : minimum ve maksimum ısı derecelerinin sınırını belirleyen bu ekstrem ısı derecelerinde bitkiler ölebilir.
Toprak sıcaklığı tohumların çimlenmesine de doğrudan etkilidir. Farklı bitki türleri çimlenme için minimum, optimum ve maksimum çimlenme ısısı isteklerine sahiptirler.
Kültür bitkilerinin, büyümeye başlama sıcaklık istekleri de birbirinden farklıdır. Örneğin kışlık buğday ve bazı baklagillerde büyümeye başlama için gerekli toprak ısısı 4-6 0C iken, kavun, karpuz, kabak gibi sebzeler ile pamuk ve tütün gibi tarla bitkilerinde toprak ısısının 15 0C ‘nin üstünde olması gerekmektedir.
Toprak sıcaklığı, buharlama, bitkilerin transprasyonu ve dolayısıyla toprak nem kapsamı üzerine de etkilidir. Toprak havalanmasına ve gaz değişimi üzerine de sıcaklığın doğrudan etkisi vardır. Islanma ve kuruma ; donma ve çözülme toprak strüktür oluşumuna etki eden önemli faktörler olup, nem kapsamı yanında toprak sıcaklığına bağlı olarak meydana gelebilirler.
Toprak oluşumunda cereyan eden fiziksel parçalanma ve kimyasal ayrışma olayları nem kapsamı kadar sıcaklığında etkisi altındadır. Kurak ve sıcak bölgelerde fiziksel parçalanma olayları, sıcak ve nemli bölgelere göre daha fazladır. Gündüz ile gece ve mevsimler arasındaki sıcaklık farkları kaya ve minerallerin farklı spesifik ısı özellikleri nedeniyle fiziksel olarak parçalanmaları ve boyutlarının küçülmesine neden olur.
Toprakların absorbe ettiği ısı enerjisi miktarı temelde güneş radyasyonlarının miktarına bağlı olmakla birlikte, bölgenin özel koşulları ve toprağa bağlı özellikler, toprak tarafından absorbe edilecek olan enerji miktarına doğrudan etki ederler. Bunlar şu şekilde sıralanabilir.
Enlem derecesi
Yöney ve eyim
Bitki örtüsü
Karaların ve suların dağılımı
Toprak özellikleri (toprak rengi ve bünyesi)
1. Sıcaklığın Toprak Oluşumuna Etkisi
Sıcaklık yeryüzündeki büyük toprak gruplarının oluşumu ve dağılımı üzerine doğrudan etkili bir klimatik oluşum faktörüdür. Sıcaklık, yağışlar ve toprak nemini buharlaştırma etkisiyle, nemlilik üzerinde doğrudan kontrol etkisine sahiptir. Isı ve nem, kimyasal ayrışma olayları, kil minerallerinin oluşumu, toprak reaksiyonu, yıkanma ve birikme olaylarına etki ederek büyük toprak gruplarının ayırım özellikleri ve yer yüzünde ki yayılma alanlarını belirler.
2. Mikroorganizma Aktivitesi ve Bitki Besin Maddelerine Toprak Sıcaklığının Etkisi
Toprak sıcaklığı mikroorganizmaların faaliyeti üzerine doğrudan etkilidir. Toprak sıcaklığı 100C ‘nin altına düşünce mikroorganizma faaliyeti yavaşlar. Toprak mikroorganizmaları için optimum toprak sıcaklığı isteği 18-30 0C’ler arasında kabul edilmektedir
Havanın azotunu tespit eden bakteriler sıcak ve drenajı iyi toprakları severler. Sıcaklık 40 0C ‘nin üzerine çıkınca faaliyetleri durur.
3. Toprak Sıcaklığının Bitki Yetiştirme Etkisi
Bitkiler ancak belirli sıcaklık sınırları içerisinde çimlenir, büyür ve gelişirler. Bitkilerin Toprak sıcaklığı istekleri belirli gelişim devrelerinde bitki türlerine göre değişir. Bitki gelişmesi ve yaşamı ile toprak sıcaklığının ilişkisini aşağıdaki gibi sınıflandırabiliriz.
Optimum ısı isteği : bu sıcaklık derecelerinde bitkiler iyi gelişir ve ürün verimi yüksektir.
Büyüme ısı : bu sıcaklık derecelerinde bitkiler büyüyebilir fakat gelişme optimum ısıya oranla daha düşüktür.
Yaşam limiti : minimum ve maksimum ısı derecelerinin sınırını belirleyen bu ekstrem ısı derecelerinde bitkiler ölebilir.
Toprak sıcaklığı tohumların çimlenmesine de doğrudan etkilidir. Farklı bitki türleri çimlenme için minimum, optimum ve maksimum çimlenme ısısı isteklerine sahiptirler.
Kültür bitkilerinin, büyümeye başlama sıcaklık istekleri de birbirinden farklıdır. Örneğin kışlık buğday ve bazı baklagillerde büyümeye başlama için gerekli toprak ısısı 4-6 0C iken, kavun, karpuz, kabak gibi sebzeler ile pamuk ve tütün gibi tarla bitkilerinde toprak ısısının 15 0C ‘nin üstünde olması gerekmektedir.