organik memo
02.06.2010, 19:30
ORGANİK TARIMDA BİYOTEKNİK MÜCADELE YÖNTEMLERİ
İlaçların yaygın ve bazen de aşırı dozda ve bilinçsiz olarak kullanımı istenmeyen yan etkilerin ortaya çıkmasına neden olmaktadır. İlaçlar insan ve çevre sağlığı ile doğal denge üzerinde olumsuz etkiler yaratmakta, zararlılarda direnç sorunu ortaya çıkmakta ve üründe kalıntıya neden olmaktadır. Bütün bu olumsuzlukları nedeni ile son yıllarda ilaçlı mücadeleye alternatif mücadele yöntemlerinin araştırılması ve kullanımı önem kazanmıştır. Alternatif veya modern mücadele yöntemlerinin başında biyoteknik yöntemler gelmektedir.
Biyoteknik yöntemler hedeflenen zararlı türlerin biyoloji, fizyoloji ve davranışları üzerinde etkili olan bazı yapay veya doğal maddeler kullanarak, zararlıların normal özelliklerini bozmak suretiyle uygulanan yöntemler biyoteknik yöntemler olarak kabul edilmektedir. Daha açık bir deyimle cezbedici ve tuzak sistemleri, feromonlar, hormonlar, repellentler, beslenmeyi ve yumurtlamayı engelleyici her türlü faktör üzerinde araştırma, geliştirme ve uygulama olarak tanımlanmaktadır.
Biyoteknik yöntemlerin en önemli avantajı yüksek derecede spesifik olması ve çevre koşullarına adapte edilebilir olması, buna karşın istenmeyen yan etkilere neden olmamasıdır. Bu yöntemden yararlanılarak mücadelesine yeni boyutlar kazandırılabilecek en önemli zararlı grubu Lepidoptera ve Diptera gibi yüksek dereceli böcek takımlarına bağlı türlerdir.
Günümüzde böceklerin besin aramalarında, yumurtlama yerlerinin ve cinsel eşlerin bulunmasındaki davranışlarının bazı kimyasal maddeler tarafından uyarılıp kontrol edildiği iyi bilinmektedir. Bunlar zamanımızda sentetik olarak elde edilip tarımsal savaşta çeşitli amaçlar için kullanılmaktadır. Davranışsal mesaj ileten kimyasal maddeler "Semiokimyasallar" olarak isimlendirildikleri gibi "Infokimyasallar" olarak da bilinmektedirler. Bunlar ya aynı türün bireyleri arasında (Intraspesifik) ya da farklı türlerin bireyleri arasında (Interspesifik) etki göstermektedirler.
Infokimyasallar: Doğal koşullarda iki birey arasındaki ilişkide mesajı ileten. alıcıda davranışşal ve fizyolojik bir tepki oluşturan kimyasal maddelerdir.
Allelokimyasallar: Farklı türlere ait iki birey arasındaki ilişkiye aracılık eden bir infokimyasaldır. Bunlar üç grupta incelenir.
•Allomon: Bir organizma tarafından meydana getirilen bir kimyasal madde ya da kimyasal maddeler karışımı olup yayıcı organizma için uygun olmasına karşın, diğer alıcı bireylerde buna karşı koyma reaksiyonu meydana getirmektedir. Birçok bitki tarafından böcekleri uzaklaştıran (repellent), onların beslenmesini önleyen (antifeeding) sekonder maddeler meydana getirilmektedir. Bunlar Allomon olarak gruplandırılırlar. Allomonlar, yayıcı organizmaya avantaj sağlayan allelokimyasallardır ve zararlı savaşımında tuzak olarak kullanışlı olabilirler.
•Kairomon: Bir organizma tarafından meydana getirilen bir kimyasal madde ya da kimyasal maddeler karışımının yayıcı organizma için uygun olmamasına karşın, diğer alıcı bireylerde bu kimyasal maddeye pozitif cevap verme durumudur. Alıcıya avantaj sağlayan kairomonlar, cezbedici olarak beslenmeyi teşvik etmektedirler.
•Synamon: Mesajı ortaya koyan kimyasal maddenin hem yayıcı, hem de alıcı için uygun olması durumudur.
Biyoteknik mücadele yöntemlerinde amaca ulaşmak için hem canlıda doğal olarak bulunan hem de bunların sentetik olarak elde edilen bileşiklerinden yararlanılır. Bu bileşiklere “davranışsal kimyasallar” denir. Organik tarımda kullanılabilecek bu bileşikler söyle sıralanabilir.
1. CEZBEDİCİLER
a)Feromonlar
b) Besin cezp edicileri
c)Yumurta Bırakma cezp edicileri
x. UZAKLAŞTIRICILAR
xx. BESLENMEYİ ENGELLEYİCİLER
xxx. YUMURTLAMAYI ENGELLEYİCİLER
xxxx. CEZBEDİCİLER
Böceklerin besin aramalarında, yumurta bırakma yerleri ve cinsel eşlerini bulmasındaki davranışlarının bazı kimyasal maddeler tarafından uyarılıp kontrol edilmektedir.
a)Feromonlar
Bir birey tarafından vücudun dış kısmına salgılanan ve aynı türün diğer bireyleri tarafından algılandığında, alan bireyde özel bir reaksiyona neden olan maddelerdir. Feromonlar böceklerin beslenme, çiftleşme, savunma, gizlenme, kaçma vb. davranışlarını belirlemede etkilidir. Bugüne kadar zararlılara karşı çeşitli amaçlarla böcek feromonlarının kullanılmasından başarılı sonuçlar alınmıştır. Feromonlar biyolojik etkinliklerine göre şöyle gruplandırılmaktadır.
•İz - işaretleme feromonları,
•Koklama yoluyla etkili eşey feromonları,
•Aphrodisiac'lar,
•Bir yerde toplanma feromonları,
•Alarm feromonları,
•Sosyal böceklerde kraliçe yetiştirilmesi ile ilgili feromonlar,
•Koku yoluyla etkili diğer feromonlar.
•İz-işaretleme feromonları
Bireyin yaydığı kimyasal iz, diğerleri tarafından algılanır. Bu izlerin daha çok sosyal bireylerde geliştiği ve bireyler arası iletişimde kullanıldığı bilinmektedir. İz, toprağa ya da havaya bırakılır. Bunlar kısa süreli feromon olup koklama yoluyla algılanmaktadırlar. Bu feromonlar özellikle karıncalarda çok gelişmiştir. Genellikle böcekler bu feromonları yuvalarını, besin yerini ve üreme yerlerini bulmak için kullanılır.
•Koklama yoluyla etkili Eşey Feromonları (Cinsiyet Feromonları)
Eşey feromonları, cinsiyetler arası iletişim sağlayan feromonlardır. Bunlar erkek ya da dişi birey tarafından salgılanır, öteki cins tarafından algılanarak bu cinsin çiftleşme ile ilgili davranışlarını etkiler. Eşey feromonları sadece bir tek böcek türünü cezbedebildiği gibi, diğer türleri de cezbedebilenleri vardır. Eşey feromonları daha çok dişi bireyler tarafından salgılanmaktadır. Bu döllenmemiş dişi bireyin cinsel olgunluğu, fotoperiyod ve ışık yoğunluğu ile ilişkili komplex bir oluşumdur. Örnek olarak Noctuidae'de eşey feromonunun en az düzeydeki ışık yoğunluğunda salgılandığı belirtilebilir. Bazıları günün belirli saatlerinde periyodik olarak salgılanmakta, belli zamanlarda salgılanmamaktadır. Lobesia botrana akşam saatlerinde salgılama yapmaktadır.
Eşey feromonları en fazla Lepidoptera takımındaki böceklerde saptanmış olup, zamanımıza kadar 170 den fazla sayıda eşey feromonu bulunmuştur. Ayrıca Coleoptera, Hymenoptera ve diğer bazı takımların bireylerinde de feromonlar cinsel çekici fonksiyona sahiptir. Çoğu kez alıcıları tarafından oldukça uzak mesafelerden izlenebilen bu feromonların algıları, doğrudan merkezi sinir sistemine ulaştırılmaktadır.
Eşey feromonları içerisinde erkeklerin cezbedildiği feromonlar, dişilerin cezbedildiği feromonlar ve her iki cinsiyeti birden cezbeden feromonlar mevcuttur. Lepidoptera takımındaki dişi bireylerde eşey feromonu vücudun sonundaki bezlerden, erkeklerde ise kanatlardaki ya da abdomendeki bezlerden salgılanmaktadır. Dişinin salgıladığı eşey feromonları, erkek bireyin antenindeki özel his organı tarafından algılanmaktadır. Bu duyarlılık çok küçük dozlarda dahi kuvvetlidir.
Örnek olarak 10-7 mg’lık feromonun Porthedria dispar (L.) dişisi tarafından salgılanması ile tarla koşullarında erkek birey cezbedilebilmektedir. Bu feromonlar çok sayıda böcek yetiştirilmek suretiyle doğal olarak elde edilebilir, ancak çok zor oluşu ve zaman istemesi nedeniyle sentetik olarak imal edilmektedir.
•Afrodisiac' lar
Genellikle erkek bireyler tarafından salgılanan ve dişi bireyi çiftleşme için uyaran feromonlardır. Çok kısa mesafeden algılanabilen bu salgıların etki spektrumu oldukça dardır.
•Bir Yere Toplanma Feromonları
Birçok böcek, korunma, yumurta bırakma, kışlağa çekilme ve balarılarında oğul oluşturma gibi işlemler öncesi bir araya gelirler. Bir yerde toplanma feromonları bunda yardımcı olmaktadır. Khapra böceği (Trogoderma granarium)'nin toplanma feromonunun yağ asit esterlerinin ethyl aleate,ethyl palmitate, ethyl stearate ve ethyl linoleate karışımı olduğu belirlenmiştir. Locusta sp. den elde edilen toplanma feromonu ise Locustol ismi bilinmektedir.
•Alarm Feromonları
Bu feromonlar. böceklerin herhangi bir istenmeyen etki ile (örneğin doğal düşman saldırısı) uyarılıp dağılmasını, ortamdan uzaklaşmasını sağlarlar.Bu feromonlar sosyal böceklerde çok gelişmiş olup, anal ve mandibular bezlerden salgılanmaktadır. Yaprakbitlerinde ise kornikıldan salgılanmakta, alıcının antenlerinde bulunan sensoria tarafından algılanmaktadır. Alarm feromonları tipik olarak ya uçuş ya da toplanma sırasında salgılanmaktadır.
Yaprakbitlerinde türler arası alarm feromonu Trans-BETA-farnesene' dir. Uzaklaştırıcı karakterde olan bu feromonun kullanımı ile non-persistent olan bitki viruslarının yayılmasını önlemeyi amaçlayan çalışmalar yapılmaktadır.
•Sosyal böceklerde kraliçe yetiştirilmesi ile ilgili feromonlar
İşçi arılar tarafından farklı besleme ile yeni yavrulardan kraliçe arı meydana getirilişi sağlanmaktadır. Bu da tamamen beslenme ile ilgili olup feromon tarafından tayin edilmektedir. Arı sütü ile beslenilenler kraliçe olmaktadır.
•Besin Cezbediciler ya da Koku Uyarıcıları
Böceği, beslenebileceği uygun konukçuya doğru yönlendiren kimyasal maddeler mevcuttur. Bunlar, bitkilerden doğal olarak elde edilebildiği gibi son yıllarda sentetik olarak da imal edilmekte ve tarımsal savaşta etkili bir biyoteknik yöntem elemanı olarak kullanılmaktadır.
Besin cezbediciler, koku uyarıcıları gibi işleve sahip olabilmekte ve rüzgar doğrultusunda zararlının davranışını yönlendirmektedir. Besin cezbediciler ile Diptera takımına bağlı Tephritidae familyasından Kiraz sineği (Rhagoletis cerasi), Akdeniz Meyvesineği (Ceratitis capitata)ve Zeytin sineği (Bactrocera oleae ) cezbedilmekte ve zararlılarla mücadele zamanın belirlenmesinde önemli ölçüde kullanılmaktadır.
Sentetik olarak elde edilen bazı cezbedicilerden Trimedlure Ceratitis capitata, Cue-lure Bactrocera cucurbitae ve Gossyplure Pectinophora gossypiella’ya karşı kullanılmaktadır.
Feromonlar içinde zararlı böceklere karşı en fazla kullanılan eşey feromonlandır. Eşey feromonları erkek veya dişi böcek tarafından salgılanır. Bir eşey tarafından salgılanan bu feromon ile karşı eşey çiftleşme bakımından uyarılmış olur.Böylece böcekler arasındaki bu davranış ayarlanmış olur. Eşey feromonları böceklere karşı savaşta dolaylı ve doğrudan olmak üzere iki şekilde kullanılır.
Biyoteknik mücadelede feromonlardan, çok değişik tiplerdeki tuzaklar kullanılarak yararlanılır. Feromon tuzaklar farklı şekillerde, farklı yüksekliklerde ve farklı alanlarda kullanılır. Bu tuzaklardan böceklerin popülasyonlarının izlenmesi (dolaylı kullanma) ve kitle halinde yok etme (doğrudan kullanma) amaçlarıyla yararlanılır.
Dolaylı Kullanma
Zararlı böceğin popülasyonunu izleyip mücadele zamanını veya mücadeleye karar vermeyi belirlemek amacıyla eşeysel çekici tuzaklardan yararlanılır. Bu tuzaklara eşeyin salgıladığı feromon fitillere sürülerek ya da kapsül içinde özel yerlerine yerleştirilerek, karşı eşey koku yoluyla tuzağa çekilmiş olur. Tuzağa gelip yapışanların sürekli kontrol ve sayımları ile zararlının popülasyon yoğunluğu, ergin çıkışı gibi mücadeleye yönelik bilgiler elde edilir. Bu uygulamadan daha çok önceden tahmin ve erken uyarı çalışmalarında yararlanılmaktadır. Yurdumuzda, Elma iç kurdu (Cydia pomonella), Erik iç kurdu (C. funebrana), Şeftali güvesi (C. molesta), Salkım güvesi (Lobesia botrana), Mısır kurdu (Ostrinia nubilalis), Yaprak bükenler (Archips spp.) ve diğer bazı zararlılara karşı kullanılmaktadır. Eşey feromonları ayrıca ambar zararlıları olan türlere karşı da kullanılmaktadır.
Doğrudan Kullanma
Feromonların zararlılara karşı doğrudan kullanılması üç şekilde olur.
1. Kitle Halinde Tuzakla Yakalama (Mass-trapping)
2. Şaşırtma Tekniği (Confusion Technic)
3. Kemosterilantlarla Birlikte Kullanma
4. Kitle halinde tuzakla yakalama (Mass-trapping)
İnsektisit kullanımını engellemek ya da yöntemi entegre mücadele çerçevesinde diğer mücadele yöntemleri ile kombine ederek ilaçlama sayısını en aza indirmeyi amaçlayan bir yöntemdir. Bunun için kültür alanına belirli aralıklarla ve belirli yoğunlukta eşey cezbedici feromon tuzakları yerleştirilerek zararlı böcek kitle halinde yakalanıp popülasyonu azaltılır. Daha çok Lepidoptera türlerine karşı uygulanan bu yöntemde popülasyon yoğunluğu, feromon tuzakların birbirine olan uzaklıkları, belirli alanda bulunan tuzak sayısı, tuzaklardaki feromon kapsülünün yenilenme sıklığı en önemli konulardır.
Kullanılan tuzak maddeleri ve tuzak tipleri böcek türüne göre değişse bile prensip aynı kalmaktadır. Plantasyona asılan izleme tuzaklarıyla ilk ergin çıkışı saptanır saptanmaz belirli aralıklarla yoğun olarak aynı tip feromon tuzakları bahçeye yerleştirilir ve zararlı popülasyonunda hedeflenen eşeye ait bireyler cezbedilerek eşeysel oran bozulur. Türün çiftleşme şansı azalacağı için doğada yumurta bırakılamaz ve zararlı populasyonu giderek azalır. Bazı durumlarda kimyasal mücadeleye gerek kalmaz ya da mümkün olan en az sayıda ilaçlama ile mücadele gerçekleşmiş olur.
Kitle halinde yakalama yönteminde feromon tuzakları yanında besin tuzakları veya renk tuzaklarından da yararlanılabilir. Elma zararlılarından Synanthedon myopaeformis, kiraz zararlılarından Yaprak büken (Archips rosanus) ve Kiraz sineği (Rhagoletis cerasi), Zeytin sineği (Bactrocera oleae), Zeytin güvesi (Prays oleae), seralarda beyazsinekler (Trialeurodes vaporariorum ve Bemisia tabaci), Galeri sinekleri (Liriomyza trifolii) ve bağlarda Salkım güvesi (Lobesia botrana)'ne karşı değişik tuzak tipleriyle yani feromon, besi ve renk tuzakları ile yapılmış ve başarılı sonuçlar alınmış çalışmalar bulunmaktadır.
2. Şaşırtma Tekniği (Confusion Technic)
Yine eşey feromonundan yararlanılan bu yöntemde feromonlar özel kapsül içinde uçak vb. ile o bölgeyi feromonla doyuracak kadar çok atılarak böceğin davranışını bozarak normal yaşamını engellemek amaçlanır. Bunun sonucunda böcek her taraftan gelen koku nedeniyle karşı eşeye yönelimini belirleyemez, dişiyi bulamaz ve çiftleşme gerçekleşemeyeceği için üreme engellenmiş olur.
3. Kemosterilantlarla Birlikte Kullanma
Feromonla cezbedilmiş eşeylerin kemosterilant maddeler ile kısırlaştırılarak populasyonun azaltılması amaçlanır. Bu yöntemin başarılı olabilmesi için, hem feromonun hem de kısırlaştırıcı maddenin aynı eşey üzerinde etkili olması gerekir.
b) Besin Cezbedicileri
Böceğin kendisi için uygun beslenme maddelerine doğru yönelmesini sağlayan bazı besinler bitkilerin bünyesinde doğal olarak bulunabildikleri gibi sentetik olarak da elde edilmekte ve tarımsal savaşta etkili bir biyoteknik yöntem olarak kullanılmaktadır. Bu maddeler de feromonlar gibi rüzgarın etkisiyle etrafa dağılıp zararlıların davranışını yönlendirmektedir. Besin cezbedicilerden örneğin, pekmez v.b. tatlı maddeler daha çok zararlılarla savaşa başlama zamanının belirlenmesinde yararlanılmaktadır. Yurdumuzda Elma gövdekurdu (Synanthedon myopaeformis) Akdeniz meyvesineği (Ceratitis capitata) ve Zeytin sineği (Bactrocera oleae )'nde yıllardan beri uygulanmaktadır.
c)Yumurta Bırakma Cezbedicileri
Bu kimyasal maddeler, dişi bireylerin yumurta bırakabilecekleri uygun yer seçiminde etkili olmaktadır.Bu maddelerin yanlış yumurtlama yeri seçimi şeklinde böcekleri şaşırtıcı olarak uygulanma potansiyeli mevcut olup tarımsal savaşta yararlanma olanağını ortaya koymaktadır.
2. UZAKLAŞTIRICILAR
Uzaklaştırıcılar (repellentler), zararlıların bitki-hayvan-insanlara yaklaşmasını, zarar vermesini önleyen. bunlardan uzaklaşmasını sağlayan maddelerdir.Zararlılara ikaz edici ve uzaklaştırıcı olarak görev yapan uzaklaştırıcılar fiziksel ve kimyasal olmak üzere iki grupta ele alınırlar. Bitkilerde mevcut olan tüyler, dikenler, epidermisin kalın oluşu, doku yapısı, toz ya da yapışkan maddeler Fiziksel uzaklaştırıcılar olarak belirtilmektedir.Tozların bazı lepidopter larvalarını uzaklaştırıcı özellikte olmasında, toz partikül büyüklüklerinin rol oynadığı bilinmektedir.
Yapışkan bazı maddeler, böceklerin bitkide yürümesini engellediği için uzaklaştırıcı etki göstermektedir. Bu özellikten yararlanarak kullanılan yapışkan maddeler, bant halinde tuzaklarda uygulanabilmektedir. Seralarda beyaz sinek, galeri sinekleri, bağlarda maymuncuklara (Otiorrhynchus spp.) karşı kullanılan yapışkan tuzaklar örnek olarak verilebilir.Bitkinin doğal dayanıklılığını sağlayan sık tüylü oluş yaprakbiti ve Cicadellid'ler için repellent olmaktadır. Ayrıca bitki tohum kabuğunun yüzeyi,ibreli ağaçlarda iğne yaprak şekilleri gibi fiziksel özellikler, bu tip bitkilerden zararlıları uzaklaştırmaktadır. Ayrıca bitki rengi de zararlılar için uzaklaştırıcı etki gösterebilmektedir.
Canlıların metabolik faaliyetleri sonrası oluşan sekonder maddeler,diğer zararlıları kaçırıcı özelliktedir.
Kimyasal uzaklaştırıcılar, bitkisel ya da hayvansal orijinli olarak, zararlının zarar vermesini önleyen kimyasal maddelerdir.Zararlının konukçudan uzaklaşmasını sağlayan kimyasal uzaklaştırıcılar, cezbedicilerin algılandığından daha kısa mesafelerden algılanabilmektedir. Birçok repellent uçucu olup gaz halinde etkilidir. Gaz halinde etkili olan uzaklaştırıcılar böceklerin koku alma hücrelerinde etkili olmakta, kontakt etkili uzaklaştırıcıların varlığı ise tat alma organı ile anlaşılmaktadır. Uzaklaştırıcıları algılayan en önemli organ, böcek antenlerindeki sensilladır. Uzaklaştırıcılar, çoğunlukla türe özgüdür. Bazı bitkilerin bizzat kendileri uzaklaştırıcı özellikte olabilir. Bu nedenle son yıllarda karışık bitki yetiştirme desenleri uygulanmakta, böylece bir bitki, diğer bir bitki ile karışık yetiştirilerek ürün, ana zararlının zararından korunmaktadır.Bilinen en etkili uzaklaştırıcılar bitkisel kaynaklıdırlar ve genel uzaklaştırıcılardır. Bunlar piretrum, derris, nikotin ve sitronella yağı' dır.
Bazı sentetik insektisitlerinde uzaklaştırıcı etkiye sahiptir. Uygulamada en fazla bilinen uzaklaştırıcılar, elbise güvesine karşı kullanılan Naftalin ve Globol 'dür. Ayrıca Bordo bulamacının yaprak pire böcekleri (Cicadellidae)’ne ve Kükürt de bazı zararlılar için uzaklaştırıcı etki göstermektedir. Son yıllarda bitkisel insektisit gibi önem kazanan bir başka uzaklaştırıcı madde "Azadirachtin" adı verilen maddedir. Azadirachta indica 'nın yaprak, çiçek ve tohumları bu maddeyi içerir. Neem ağacı da denilen bu bitkiden elde edilen toz veya yağ halindeki Azadirachtin, uzaklaştırıcı etkisinin yanında beslenmeyi engelleyici ve ayrıca juvenil hormon uygulamaları sonucunda ortaya çıkan anormalliklere benzer etkiler de meydana getirebilmektedir.
4. BESLENMEYİ DURDURUCULAR
Bitkilerde doğal olarak bulunan bazı maddelerin zararlı böceklerin konukçu seçimi, konukçuya adapte olması ve özelleşmesinde rol oynadığı bilinmektedir. Bu maddelerden bir kısmı da zararlının beslenmesini durdurucu veya engelleyici etkileri dolayısıyla zararlının beslenememesi sonucunda ölümüne neden olan maddelerdir. Bu doğal maddelerden birisi, mısır bitkisinde bulunan "Dimboa" adı verilen maddedir. Mısır bitkisi 40-50 cm boya ulaşıncaya kadar Dimboa maddesi yoğun olduğu için, Mısır kurdu (Ostrinia nubilalis) dişilerinin bu dönemde bıraktıkları yumurtalardan çıkan larvalar beslenemez.
Beslenmeyi engelleyici etkisi de olan azadirachtin birçok böcekte denenmiş ve böceklerin beslenmesi engellenerek başarılı sonuçlar alınmıştır. Daha çok ısırıcı-çiğneyici ağız yapısına sahip böcekler için kullanılmaktadır. Örneğin, Çöl çekirgesi (Schistocerca gregaria) azadirachtin ile doyurulmuş besin üzerinde beslenmemişlerdir. Neem Azal- T/S değişik böcek türlerine karşı günümüzde kullanılmaktadır. Beslenmeyi engelleyici maddeler olarak Triazen, Carbamate ve Organotin grubu bileşikler bilinmektedir. Özellikle Organotin grubundan olan Triphenyltin Asetat fungisit etkili olup Brestane adlı ticari preparatı antifeedant olarak kullanılmaktadır. Yine aynı gruptan Triphenyltin Hidroksit ve kalay bileşikleri halı, kilim ve yünlü kumaş gibi materyallerde Lepidoptera larvalarının zararına karşı kullanılan maddelerdir.
5.YUMURTLAMAYI ENGELLEYİCİLER
Bu maddeler dişi bireylerin yumurta bırakabilecekleri uygun yer seçiminde caydırıcılık esasına dayalı birer işaret feromonu gibi etkili olan maddelerdir. Örneğin Kiraz sineği ve Akdeniz meyve sineği dişileri meyveye yumurta bıraktıktan sonra salgıladığı feromonla meyveyi bulaştırır. Aynı meyveye gelen bir başka dişi bu feromon kokusunu algılayarak yumurta bırakmaktan vazgeçer. R. cerasi dişilerinin yumurtlamadan sonra meyve yüzeyine kimyasal bir işaret (Host Marking Pheromone) bıraktığı 1971’den beri bilinmektedir. Dişi birey tarafından bırakılan bu işaretin amacı aynı veya diğer türden dişilerin yumurta bırakmasını engellemeyi amaçlamaktadır. pratik uygulaması son derece ümit var olmasına karşın henüz sentetik olarak üretilemediği için pahalı bir yöntemdir. Ancak bu feromonun sentetik üretme çalışmaları devam etmektedir.
İlaçların yaygın ve bazen de aşırı dozda ve bilinçsiz olarak kullanımı istenmeyen yan etkilerin ortaya çıkmasına neden olmaktadır. İlaçlar insan ve çevre sağlığı ile doğal denge üzerinde olumsuz etkiler yaratmakta, zararlılarda direnç sorunu ortaya çıkmakta ve üründe kalıntıya neden olmaktadır. Bütün bu olumsuzlukları nedeni ile son yıllarda ilaçlı mücadeleye alternatif mücadele yöntemlerinin araştırılması ve kullanımı önem kazanmıştır. Alternatif veya modern mücadele yöntemlerinin başında biyoteknik yöntemler gelmektedir.
Biyoteknik yöntemler hedeflenen zararlı türlerin biyoloji, fizyoloji ve davranışları üzerinde etkili olan bazı yapay veya doğal maddeler kullanarak, zararlıların normal özelliklerini bozmak suretiyle uygulanan yöntemler biyoteknik yöntemler olarak kabul edilmektedir. Daha açık bir deyimle cezbedici ve tuzak sistemleri, feromonlar, hormonlar, repellentler, beslenmeyi ve yumurtlamayı engelleyici her türlü faktör üzerinde araştırma, geliştirme ve uygulama olarak tanımlanmaktadır.
Biyoteknik yöntemlerin en önemli avantajı yüksek derecede spesifik olması ve çevre koşullarına adapte edilebilir olması, buna karşın istenmeyen yan etkilere neden olmamasıdır. Bu yöntemden yararlanılarak mücadelesine yeni boyutlar kazandırılabilecek en önemli zararlı grubu Lepidoptera ve Diptera gibi yüksek dereceli böcek takımlarına bağlı türlerdir.
Günümüzde böceklerin besin aramalarında, yumurtlama yerlerinin ve cinsel eşlerin bulunmasındaki davranışlarının bazı kimyasal maddeler tarafından uyarılıp kontrol edildiği iyi bilinmektedir. Bunlar zamanımızda sentetik olarak elde edilip tarımsal savaşta çeşitli amaçlar için kullanılmaktadır. Davranışsal mesaj ileten kimyasal maddeler "Semiokimyasallar" olarak isimlendirildikleri gibi "Infokimyasallar" olarak da bilinmektedirler. Bunlar ya aynı türün bireyleri arasında (Intraspesifik) ya da farklı türlerin bireyleri arasında (Interspesifik) etki göstermektedirler.
Infokimyasallar: Doğal koşullarda iki birey arasındaki ilişkide mesajı ileten. alıcıda davranışşal ve fizyolojik bir tepki oluşturan kimyasal maddelerdir.
Allelokimyasallar: Farklı türlere ait iki birey arasındaki ilişkiye aracılık eden bir infokimyasaldır. Bunlar üç grupta incelenir.
•Allomon: Bir organizma tarafından meydana getirilen bir kimyasal madde ya da kimyasal maddeler karışımı olup yayıcı organizma için uygun olmasına karşın, diğer alıcı bireylerde buna karşı koyma reaksiyonu meydana getirmektedir. Birçok bitki tarafından böcekleri uzaklaştıran (repellent), onların beslenmesini önleyen (antifeeding) sekonder maddeler meydana getirilmektedir. Bunlar Allomon olarak gruplandırılırlar. Allomonlar, yayıcı organizmaya avantaj sağlayan allelokimyasallardır ve zararlı savaşımında tuzak olarak kullanışlı olabilirler.
•Kairomon: Bir organizma tarafından meydana getirilen bir kimyasal madde ya da kimyasal maddeler karışımının yayıcı organizma için uygun olmamasına karşın, diğer alıcı bireylerde bu kimyasal maddeye pozitif cevap verme durumudur. Alıcıya avantaj sağlayan kairomonlar, cezbedici olarak beslenmeyi teşvik etmektedirler.
•Synamon: Mesajı ortaya koyan kimyasal maddenin hem yayıcı, hem de alıcı için uygun olması durumudur.
Biyoteknik mücadele yöntemlerinde amaca ulaşmak için hem canlıda doğal olarak bulunan hem de bunların sentetik olarak elde edilen bileşiklerinden yararlanılır. Bu bileşiklere “davranışsal kimyasallar” denir. Organik tarımda kullanılabilecek bu bileşikler söyle sıralanabilir.
1. CEZBEDİCİLER
a)Feromonlar
b) Besin cezp edicileri
c)Yumurta Bırakma cezp edicileri
x. UZAKLAŞTIRICILAR
xx. BESLENMEYİ ENGELLEYİCİLER
xxx. YUMURTLAMAYI ENGELLEYİCİLER
xxxx. CEZBEDİCİLER
Böceklerin besin aramalarında, yumurta bırakma yerleri ve cinsel eşlerini bulmasındaki davranışlarının bazı kimyasal maddeler tarafından uyarılıp kontrol edilmektedir.
a)Feromonlar
Bir birey tarafından vücudun dış kısmına salgılanan ve aynı türün diğer bireyleri tarafından algılandığında, alan bireyde özel bir reaksiyona neden olan maddelerdir. Feromonlar böceklerin beslenme, çiftleşme, savunma, gizlenme, kaçma vb. davranışlarını belirlemede etkilidir. Bugüne kadar zararlılara karşı çeşitli amaçlarla böcek feromonlarının kullanılmasından başarılı sonuçlar alınmıştır. Feromonlar biyolojik etkinliklerine göre şöyle gruplandırılmaktadır.
•İz - işaretleme feromonları,
•Koklama yoluyla etkili eşey feromonları,
•Aphrodisiac'lar,
•Bir yerde toplanma feromonları,
•Alarm feromonları,
•Sosyal böceklerde kraliçe yetiştirilmesi ile ilgili feromonlar,
•Koku yoluyla etkili diğer feromonlar.
•İz-işaretleme feromonları
Bireyin yaydığı kimyasal iz, diğerleri tarafından algılanır. Bu izlerin daha çok sosyal bireylerde geliştiği ve bireyler arası iletişimde kullanıldığı bilinmektedir. İz, toprağa ya da havaya bırakılır. Bunlar kısa süreli feromon olup koklama yoluyla algılanmaktadırlar. Bu feromonlar özellikle karıncalarda çok gelişmiştir. Genellikle böcekler bu feromonları yuvalarını, besin yerini ve üreme yerlerini bulmak için kullanılır.
•Koklama yoluyla etkili Eşey Feromonları (Cinsiyet Feromonları)
Eşey feromonları, cinsiyetler arası iletişim sağlayan feromonlardır. Bunlar erkek ya da dişi birey tarafından salgılanır, öteki cins tarafından algılanarak bu cinsin çiftleşme ile ilgili davranışlarını etkiler. Eşey feromonları sadece bir tek böcek türünü cezbedebildiği gibi, diğer türleri de cezbedebilenleri vardır. Eşey feromonları daha çok dişi bireyler tarafından salgılanmaktadır. Bu döllenmemiş dişi bireyin cinsel olgunluğu, fotoperiyod ve ışık yoğunluğu ile ilişkili komplex bir oluşumdur. Örnek olarak Noctuidae'de eşey feromonunun en az düzeydeki ışık yoğunluğunda salgılandığı belirtilebilir. Bazıları günün belirli saatlerinde periyodik olarak salgılanmakta, belli zamanlarda salgılanmamaktadır. Lobesia botrana akşam saatlerinde salgılama yapmaktadır.
Eşey feromonları en fazla Lepidoptera takımındaki böceklerde saptanmış olup, zamanımıza kadar 170 den fazla sayıda eşey feromonu bulunmuştur. Ayrıca Coleoptera, Hymenoptera ve diğer bazı takımların bireylerinde de feromonlar cinsel çekici fonksiyona sahiptir. Çoğu kez alıcıları tarafından oldukça uzak mesafelerden izlenebilen bu feromonların algıları, doğrudan merkezi sinir sistemine ulaştırılmaktadır.
Eşey feromonları içerisinde erkeklerin cezbedildiği feromonlar, dişilerin cezbedildiği feromonlar ve her iki cinsiyeti birden cezbeden feromonlar mevcuttur. Lepidoptera takımındaki dişi bireylerde eşey feromonu vücudun sonundaki bezlerden, erkeklerde ise kanatlardaki ya da abdomendeki bezlerden salgılanmaktadır. Dişinin salgıladığı eşey feromonları, erkek bireyin antenindeki özel his organı tarafından algılanmaktadır. Bu duyarlılık çok küçük dozlarda dahi kuvvetlidir.
Örnek olarak 10-7 mg’lık feromonun Porthedria dispar (L.) dişisi tarafından salgılanması ile tarla koşullarında erkek birey cezbedilebilmektedir. Bu feromonlar çok sayıda böcek yetiştirilmek suretiyle doğal olarak elde edilebilir, ancak çok zor oluşu ve zaman istemesi nedeniyle sentetik olarak imal edilmektedir.
•Afrodisiac' lar
Genellikle erkek bireyler tarafından salgılanan ve dişi bireyi çiftleşme için uyaran feromonlardır. Çok kısa mesafeden algılanabilen bu salgıların etki spektrumu oldukça dardır.
•Bir Yere Toplanma Feromonları
Birçok böcek, korunma, yumurta bırakma, kışlağa çekilme ve balarılarında oğul oluşturma gibi işlemler öncesi bir araya gelirler. Bir yerde toplanma feromonları bunda yardımcı olmaktadır. Khapra böceği (Trogoderma granarium)'nin toplanma feromonunun yağ asit esterlerinin ethyl aleate,ethyl palmitate, ethyl stearate ve ethyl linoleate karışımı olduğu belirlenmiştir. Locusta sp. den elde edilen toplanma feromonu ise Locustol ismi bilinmektedir.
•Alarm Feromonları
Bu feromonlar. böceklerin herhangi bir istenmeyen etki ile (örneğin doğal düşman saldırısı) uyarılıp dağılmasını, ortamdan uzaklaşmasını sağlarlar.Bu feromonlar sosyal böceklerde çok gelişmiş olup, anal ve mandibular bezlerden salgılanmaktadır. Yaprakbitlerinde ise kornikıldan salgılanmakta, alıcının antenlerinde bulunan sensoria tarafından algılanmaktadır. Alarm feromonları tipik olarak ya uçuş ya da toplanma sırasında salgılanmaktadır.
Yaprakbitlerinde türler arası alarm feromonu Trans-BETA-farnesene' dir. Uzaklaştırıcı karakterde olan bu feromonun kullanımı ile non-persistent olan bitki viruslarının yayılmasını önlemeyi amaçlayan çalışmalar yapılmaktadır.
•Sosyal böceklerde kraliçe yetiştirilmesi ile ilgili feromonlar
İşçi arılar tarafından farklı besleme ile yeni yavrulardan kraliçe arı meydana getirilişi sağlanmaktadır. Bu da tamamen beslenme ile ilgili olup feromon tarafından tayin edilmektedir. Arı sütü ile beslenilenler kraliçe olmaktadır.
•Besin Cezbediciler ya da Koku Uyarıcıları
Böceği, beslenebileceği uygun konukçuya doğru yönlendiren kimyasal maddeler mevcuttur. Bunlar, bitkilerden doğal olarak elde edilebildiği gibi son yıllarda sentetik olarak da imal edilmekte ve tarımsal savaşta etkili bir biyoteknik yöntem elemanı olarak kullanılmaktadır.
Besin cezbediciler, koku uyarıcıları gibi işleve sahip olabilmekte ve rüzgar doğrultusunda zararlının davranışını yönlendirmektedir. Besin cezbediciler ile Diptera takımına bağlı Tephritidae familyasından Kiraz sineği (Rhagoletis cerasi), Akdeniz Meyvesineği (Ceratitis capitata)ve Zeytin sineği (Bactrocera oleae ) cezbedilmekte ve zararlılarla mücadele zamanın belirlenmesinde önemli ölçüde kullanılmaktadır.
Sentetik olarak elde edilen bazı cezbedicilerden Trimedlure Ceratitis capitata, Cue-lure Bactrocera cucurbitae ve Gossyplure Pectinophora gossypiella’ya karşı kullanılmaktadır.
Feromonlar içinde zararlı böceklere karşı en fazla kullanılan eşey feromonlandır. Eşey feromonları erkek veya dişi böcek tarafından salgılanır. Bir eşey tarafından salgılanan bu feromon ile karşı eşey çiftleşme bakımından uyarılmış olur.Böylece böcekler arasındaki bu davranış ayarlanmış olur. Eşey feromonları böceklere karşı savaşta dolaylı ve doğrudan olmak üzere iki şekilde kullanılır.
Biyoteknik mücadelede feromonlardan, çok değişik tiplerdeki tuzaklar kullanılarak yararlanılır. Feromon tuzaklar farklı şekillerde, farklı yüksekliklerde ve farklı alanlarda kullanılır. Bu tuzaklardan böceklerin popülasyonlarının izlenmesi (dolaylı kullanma) ve kitle halinde yok etme (doğrudan kullanma) amaçlarıyla yararlanılır.
Dolaylı Kullanma
Zararlı böceğin popülasyonunu izleyip mücadele zamanını veya mücadeleye karar vermeyi belirlemek amacıyla eşeysel çekici tuzaklardan yararlanılır. Bu tuzaklara eşeyin salgıladığı feromon fitillere sürülerek ya da kapsül içinde özel yerlerine yerleştirilerek, karşı eşey koku yoluyla tuzağa çekilmiş olur. Tuzağa gelip yapışanların sürekli kontrol ve sayımları ile zararlının popülasyon yoğunluğu, ergin çıkışı gibi mücadeleye yönelik bilgiler elde edilir. Bu uygulamadan daha çok önceden tahmin ve erken uyarı çalışmalarında yararlanılmaktadır. Yurdumuzda, Elma iç kurdu (Cydia pomonella), Erik iç kurdu (C. funebrana), Şeftali güvesi (C. molesta), Salkım güvesi (Lobesia botrana), Mısır kurdu (Ostrinia nubilalis), Yaprak bükenler (Archips spp.) ve diğer bazı zararlılara karşı kullanılmaktadır. Eşey feromonları ayrıca ambar zararlıları olan türlere karşı da kullanılmaktadır.
Doğrudan Kullanma
Feromonların zararlılara karşı doğrudan kullanılması üç şekilde olur.
1. Kitle Halinde Tuzakla Yakalama (Mass-trapping)
2. Şaşırtma Tekniği (Confusion Technic)
3. Kemosterilantlarla Birlikte Kullanma
4. Kitle halinde tuzakla yakalama (Mass-trapping)
İnsektisit kullanımını engellemek ya da yöntemi entegre mücadele çerçevesinde diğer mücadele yöntemleri ile kombine ederek ilaçlama sayısını en aza indirmeyi amaçlayan bir yöntemdir. Bunun için kültür alanına belirli aralıklarla ve belirli yoğunlukta eşey cezbedici feromon tuzakları yerleştirilerek zararlı böcek kitle halinde yakalanıp popülasyonu azaltılır. Daha çok Lepidoptera türlerine karşı uygulanan bu yöntemde popülasyon yoğunluğu, feromon tuzakların birbirine olan uzaklıkları, belirli alanda bulunan tuzak sayısı, tuzaklardaki feromon kapsülünün yenilenme sıklığı en önemli konulardır.
Kullanılan tuzak maddeleri ve tuzak tipleri böcek türüne göre değişse bile prensip aynı kalmaktadır. Plantasyona asılan izleme tuzaklarıyla ilk ergin çıkışı saptanır saptanmaz belirli aralıklarla yoğun olarak aynı tip feromon tuzakları bahçeye yerleştirilir ve zararlı popülasyonunda hedeflenen eşeye ait bireyler cezbedilerek eşeysel oran bozulur. Türün çiftleşme şansı azalacağı için doğada yumurta bırakılamaz ve zararlı populasyonu giderek azalır. Bazı durumlarda kimyasal mücadeleye gerek kalmaz ya da mümkün olan en az sayıda ilaçlama ile mücadele gerçekleşmiş olur.
Kitle halinde yakalama yönteminde feromon tuzakları yanında besin tuzakları veya renk tuzaklarından da yararlanılabilir. Elma zararlılarından Synanthedon myopaeformis, kiraz zararlılarından Yaprak büken (Archips rosanus) ve Kiraz sineği (Rhagoletis cerasi), Zeytin sineği (Bactrocera oleae), Zeytin güvesi (Prays oleae), seralarda beyazsinekler (Trialeurodes vaporariorum ve Bemisia tabaci), Galeri sinekleri (Liriomyza trifolii) ve bağlarda Salkım güvesi (Lobesia botrana)'ne karşı değişik tuzak tipleriyle yani feromon, besi ve renk tuzakları ile yapılmış ve başarılı sonuçlar alınmış çalışmalar bulunmaktadır.
2. Şaşırtma Tekniği (Confusion Technic)
Yine eşey feromonundan yararlanılan bu yöntemde feromonlar özel kapsül içinde uçak vb. ile o bölgeyi feromonla doyuracak kadar çok atılarak böceğin davranışını bozarak normal yaşamını engellemek amaçlanır. Bunun sonucunda böcek her taraftan gelen koku nedeniyle karşı eşeye yönelimini belirleyemez, dişiyi bulamaz ve çiftleşme gerçekleşemeyeceği için üreme engellenmiş olur.
3. Kemosterilantlarla Birlikte Kullanma
Feromonla cezbedilmiş eşeylerin kemosterilant maddeler ile kısırlaştırılarak populasyonun azaltılması amaçlanır. Bu yöntemin başarılı olabilmesi için, hem feromonun hem de kısırlaştırıcı maddenin aynı eşey üzerinde etkili olması gerekir.
b) Besin Cezbedicileri
Böceğin kendisi için uygun beslenme maddelerine doğru yönelmesini sağlayan bazı besinler bitkilerin bünyesinde doğal olarak bulunabildikleri gibi sentetik olarak da elde edilmekte ve tarımsal savaşta etkili bir biyoteknik yöntem olarak kullanılmaktadır. Bu maddeler de feromonlar gibi rüzgarın etkisiyle etrafa dağılıp zararlıların davranışını yönlendirmektedir. Besin cezbedicilerden örneğin, pekmez v.b. tatlı maddeler daha çok zararlılarla savaşa başlama zamanının belirlenmesinde yararlanılmaktadır. Yurdumuzda Elma gövdekurdu (Synanthedon myopaeformis) Akdeniz meyvesineği (Ceratitis capitata) ve Zeytin sineği (Bactrocera oleae )'nde yıllardan beri uygulanmaktadır.
c)Yumurta Bırakma Cezbedicileri
Bu kimyasal maddeler, dişi bireylerin yumurta bırakabilecekleri uygun yer seçiminde etkili olmaktadır.Bu maddelerin yanlış yumurtlama yeri seçimi şeklinde böcekleri şaşırtıcı olarak uygulanma potansiyeli mevcut olup tarımsal savaşta yararlanma olanağını ortaya koymaktadır.
2. UZAKLAŞTIRICILAR
Uzaklaştırıcılar (repellentler), zararlıların bitki-hayvan-insanlara yaklaşmasını, zarar vermesini önleyen. bunlardan uzaklaşmasını sağlayan maddelerdir.Zararlılara ikaz edici ve uzaklaştırıcı olarak görev yapan uzaklaştırıcılar fiziksel ve kimyasal olmak üzere iki grupta ele alınırlar. Bitkilerde mevcut olan tüyler, dikenler, epidermisin kalın oluşu, doku yapısı, toz ya da yapışkan maddeler Fiziksel uzaklaştırıcılar olarak belirtilmektedir.Tozların bazı lepidopter larvalarını uzaklaştırıcı özellikte olmasında, toz partikül büyüklüklerinin rol oynadığı bilinmektedir.
Yapışkan bazı maddeler, böceklerin bitkide yürümesini engellediği için uzaklaştırıcı etki göstermektedir. Bu özellikten yararlanarak kullanılan yapışkan maddeler, bant halinde tuzaklarda uygulanabilmektedir. Seralarda beyaz sinek, galeri sinekleri, bağlarda maymuncuklara (Otiorrhynchus spp.) karşı kullanılan yapışkan tuzaklar örnek olarak verilebilir.Bitkinin doğal dayanıklılığını sağlayan sık tüylü oluş yaprakbiti ve Cicadellid'ler için repellent olmaktadır. Ayrıca bitki tohum kabuğunun yüzeyi,ibreli ağaçlarda iğne yaprak şekilleri gibi fiziksel özellikler, bu tip bitkilerden zararlıları uzaklaştırmaktadır. Ayrıca bitki rengi de zararlılar için uzaklaştırıcı etki gösterebilmektedir.
Canlıların metabolik faaliyetleri sonrası oluşan sekonder maddeler,diğer zararlıları kaçırıcı özelliktedir.
Kimyasal uzaklaştırıcılar, bitkisel ya da hayvansal orijinli olarak, zararlının zarar vermesini önleyen kimyasal maddelerdir.Zararlının konukçudan uzaklaşmasını sağlayan kimyasal uzaklaştırıcılar, cezbedicilerin algılandığından daha kısa mesafelerden algılanabilmektedir. Birçok repellent uçucu olup gaz halinde etkilidir. Gaz halinde etkili olan uzaklaştırıcılar böceklerin koku alma hücrelerinde etkili olmakta, kontakt etkili uzaklaştırıcıların varlığı ise tat alma organı ile anlaşılmaktadır. Uzaklaştırıcıları algılayan en önemli organ, böcek antenlerindeki sensilladır. Uzaklaştırıcılar, çoğunlukla türe özgüdür. Bazı bitkilerin bizzat kendileri uzaklaştırıcı özellikte olabilir. Bu nedenle son yıllarda karışık bitki yetiştirme desenleri uygulanmakta, böylece bir bitki, diğer bir bitki ile karışık yetiştirilerek ürün, ana zararlının zararından korunmaktadır.Bilinen en etkili uzaklaştırıcılar bitkisel kaynaklıdırlar ve genel uzaklaştırıcılardır. Bunlar piretrum, derris, nikotin ve sitronella yağı' dır.
Bazı sentetik insektisitlerinde uzaklaştırıcı etkiye sahiptir. Uygulamada en fazla bilinen uzaklaştırıcılar, elbise güvesine karşı kullanılan Naftalin ve Globol 'dür. Ayrıca Bordo bulamacının yaprak pire böcekleri (Cicadellidae)’ne ve Kükürt de bazı zararlılar için uzaklaştırıcı etki göstermektedir. Son yıllarda bitkisel insektisit gibi önem kazanan bir başka uzaklaştırıcı madde "Azadirachtin" adı verilen maddedir. Azadirachta indica 'nın yaprak, çiçek ve tohumları bu maddeyi içerir. Neem ağacı da denilen bu bitkiden elde edilen toz veya yağ halindeki Azadirachtin, uzaklaştırıcı etkisinin yanında beslenmeyi engelleyici ve ayrıca juvenil hormon uygulamaları sonucunda ortaya çıkan anormalliklere benzer etkiler de meydana getirebilmektedir.
4. BESLENMEYİ DURDURUCULAR
Bitkilerde doğal olarak bulunan bazı maddelerin zararlı böceklerin konukçu seçimi, konukçuya adapte olması ve özelleşmesinde rol oynadığı bilinmektedir. Bu maddelerden bir kısmı da zararlının beslenmesini durdurucu veya engelleyici etkileri dolayısıyla zararlının beslenememesi sonucunda ölümüne neden olan maddelerdir. Bu doğal maddelerden birisi, mısır bitkisinde bulunan "Dimboa" adı verilen maddedir. Mısır bitkisi 40-50 cm boya ulaşıncaya kadar Dimboa maddesi yoğun olduğu için, Mısır kurdu (Ostrinia nubilalis) dişilerinin bu dönemde bıraktıkları yumurtalardan çıkan larvalar beslenemez.
Beslenmeyi engelleyici etkisi de olan azadirachtin birçok böcekte denenmiş ve böceklerin beslenmesi engellenerek başarılı sonuçlar alınmıştır. Daha çok ısırıcı-çiğneyici ağız yapısına sahip böcekler için kullanılmaktadır. Örneğin, Çöl çekirgesi (Schistocerca gregaria) azadirachtin ile doyurulmuş besin üzerinde beslenmemişlerdir. Neem Azal- T/S değişik böcek türlerine karşı günümüzde kullanılmaktadır. Beslenmeyi engelleyici maddeler olarak Triazen, Carbamate ve Organotin grubu bileşikler bilinmektedir. Özellikle Organotin grubundan olan Triphenyltin Asetat fungisit etkili olup Brestane adlı ticari preparatı antifeedant olarak kullanılmaktadır. Yine aynı gruptan Triphenyltin Hidroksit ve kalay bileşikleri halı, kilim ve yünlü kumaş gibi materyallerde Lepidoptera larvalarının zararına karşı kullanılan maddelerdir.
5.YUMURTLAMAYI ENGELLEYİCİLER
Bu maddeler dişi bireylerin yumurta bırakabilecekleri uygun yer seçiminde caydırıcılık esasına dayalı birer işaret feromonu gibi etkili olan maddelerdir. Örneğin Kiraz sineği ve Akdeniz meyve sineği dişileri meyveye yumurta bıraktıktan sonra salgıladığı feromonla meyveyi bulaştırır. Aynı meyveye gelen bir başka dişi bu feromon kokusunu algılayarak yumurta bırakmaktan vazgeçer. R. cerasi dişilerinin yumurtlamadan sonra meyve yüzeyine kimyasal bir işaret (Host Marking Pheromone) bıraktığı 1971’den beri bilinmektedir. Dişi birey tarafından bırakılan bu işaretin amacı aynı veya diğer türden dişilerin yumurta bırakmasını engellemeyi amaçlamaktadır. pratik uygulaması son derece ümit var olmasına karşın henüz sentetik olarak üretilemediği için pahalı bir yöntemdir. Ancak bu feromonun sentetik üretme çalışmaları devam etmektedir.