PDA

Orijinalini görmek için tıklayınız : Balıklarda Üreme Sistemi


Livadi
13.04.2010, 11:28
Balıkların üreme organları genellikle gonadlar olup, bunlar dişide ovaryum, erkekte ise testis adını alırlar. Ovaryumlar genellikle bir çifttir. Büyüklük ve ağırlıkları türlere göre değişmekle beraber, olgun oldukları zaman balık ağırlığının %25 i kadar olabilir. Genellikle üreme mevsimi yaklaşmış, ergin bir balıkta ovaryumlar açık sarı veya kahverengimsi bir renk alırlar. Daneli bir görünüş kazanır ve yüzeyinde bol miktarda kılcal kan damarları bulunur. Ovaryumda gelişen yumurtalar genellikle ovıduct denilen bir boru ile vücut dışına atılırsada bazı balıklarda yumurta kanalı tamamen körleşmiş olup, yumurtalar ve spermler sadece bir delikle dışarı atılabilirler.
Testisler ise erkek üreme organları olup genellikle bütün tatlısu balıklarında çifttir. Büyüklükleri üreme mevsimi ile ilgili olarak çok değişir. Ergin haldeki bir balıkta, üreme mevsiminde tastislerin rengi beyazımsı olur, lekesiz düz bir görünüş arzeder ve üzerinde kılcal kan damarlarıda görülmez.
Tatlısu balıklarının çoğu ovipar (yumurta ile çoğalan) karakterli oldukları halde, bazılarında ovavivipar bir durum görülmektedir. Ovipar olanlarda döllenme haricidir. Yani yumurta ve spermler su içeersinde döllenmektedirler.
Nadir bir olay olmakla beraber, Gambusia cinsinde döllenme dahili olduğundan, özellikle erkek bireylerinde, çiftleşme organı olarak anal yüzgeç modifiye olmuştur ve adeta yüzgeçin bir kısmı penis görevini yapmaktadır. Gambusia’ da görülen bu yarı doğurma hali hiçbir zaman memelilerdeki doğurmaya benzemez. Zira memelilerde yavru, ana rahmindeki gelişimi esnasında plasenta denilen bir göbek bağı ile annenin dolaşım sistemine doğrudan bağlanmış olup, beslenmesi anadan gelen kan içindeki besinlerle olur. Halbuki Gambusia'da. plasenta mevcut değildir. İç döllenme ile meydana gelen zigot, yumurtanın vitellüs maddesiyle beslenir. Fakat yumurtanın açılması, embriyonun açılması, balığın vücudu içersinde olduğu için, yavrular Kloak boşluğundan dışarı atılırlar.
Bu nedenledir ki, Gambusia'da. görülen üreme tarzına viviparlık değil fakat ovoviviparlık diyebiliriz.
Genellikle bir çift bez halinde olan ovaryumlar, granüllü bir görüntüde olup, hava kesesi bulunan balıklarda bu keseye yapışık vaziyette yer alırlar. Yumurtlama mevsimi yaklaştığında ovaryumların cesameti giderek artar ve visceral boşluğu doldururlar. Olgunlaşmış olan yumurtalar gözle ayırt edilebilecek kadar birbirlerinden ayrılmış olurlar. Yumurtanın büyüklüğü tiplere göre çok değişik olup, balığın cesameti ile ilgili değildir. Bununla beraber, yumurta cesameti yumurta sayısıyla alakalı olup, yumurta ne kadar küçük ise, sayısı o nisbette fazla olur. Örneğin, Dere Kayası, olarak bilinen Çöpçü balığı, Nemacheilus yumurtalarının cesameti, Cyprinus carpio gibi çok iri vücutlu balıklarınkinden bile büyüktür. Döllenmesi harici olan balıklarda, döllenmiş yumurtanın gelişmesi su içinde ve bırakıldığı yerde gerçekleşir. Embriyonik gelişim sırasında genellikle şeffaf olan yumurtanın içindeki yavrular, dışarıdan rahatlıkla izlenebilirler.
Yumurta sayısı da balık türüne göre oldukça değişmektedir. Örneğin, tatlısu formlarından Acı Balık (Rhodeus)'ta yumurta sayısı 40- 100 arasında iken, bir Mersin Balığı olan Acipenser sturio’ da bir defa.da 3 milyondan fazla yumurta bırakılmaktadır. Balıkların bu kadar fazla yumurta bırakmaları kendi bekalarının idâmesi için gereklidir. Zira dişi balığın bıraktığı yumurtaların büyük bir kısmı diğer karnivor hayvanlar tarafından yenilir, bir kısmı da suların içinde döllenmeyerek çürüyüp kaybolur. Hal böyle olunca, bırakılan yumurtanın duruma göre %60-70' i telef olur, ancak %30 kadarı açılarak yavruları meydana getirir. Yumurtadan yeni çıkmış yavrular vitellüs keselerini absorbe etmeden önce, oldukça pasif davranışlı ve kendilerini korumaktan aciz olduklarından bu safhada iken de büyük bir kısmı diğer yırtıcılara yem olmaktan kendilerini kurtaramazlar. Ancak % 10-20 civarında yeni neslin ebeveynlere ilavesi mümkün olur. Yukarıda verilen değerlerden de anlaşılacağı gibi bırakılan herbir yumurtanın yavru verebilmesi dolayısıyla ebeveynlerin yaşamlarını sürdürebilme oranı oldukça düşüktür. Bu nedenledir ki balıkların yumurta ve sperm verimleri diğer hayvanlara nazaran çok daha fazla olmaktadır. Zira birkaç cins hariç (Gobius, Gambusia), balıklarda döllenme haricidir. Bu sebepten balıkların meydana gelmesinden evvel, yumurta ve yavru balıkların telef olma sebepleri nazarı itibare alınmaktadır. Bir türün yumurtaları ne kadar çok döllenir ve açılırsa, kuşkusuz, o nisbette yavru balık gelişir. Bunların da gelişerek ergin boya ulaşabilmeleri ve düşmanlarının az olması için çevre şartlarının uygun olması söz konusudur.
Balıklar, yumurtalarını genellikle ya dişi tarafından hazırlanan bir yuvaya veya sadece çukur bir zemin üzerine veya suyosunları ve köklü subitkileri üzerine ve yahut çıplak taşlar üzerine bırakırlar. Tatlısu balıklarının çoğu, yumurtlamak için daima az derin suları tercih ederler. Yumurtlama yerleri ya hızlı akıntılı taşlık bir zon olabilir (Lampirid' ler, Salmonid' ler, Barbus' lar, Aspius' lar, Chondrostom' lar, Phoxinus' lar vb.) yahut da vejetasyonca zengin durgun bir su olabilir (Cyprinus, Abramk Cobitid' ler, Percid' ler vb.)
Tatlısu balıklarında, olgunlaşan yumurtaların tümü bazı türlerde bir defada bırakılırken (Esox,Perca ve Rutilus'da.) ; diğerlerinde birkaç günlük aralıklarla 2 veya daha çok defada bırakılırlar ( Tinca, Cyprinus Alburnus, Blicca, Leuciscus vb.).
Çok zaman şeffaf ve biraz da vizkoz karakterli olan balık yumurtaları şayet sudan daha ağır iseler, mukus maddesi sayesinde taşlar veya bitkiler üzerine yapıştırılırlar. Bazı formlarda ise (Alosa ve Lota gibi), tamamen serbest ve hafif olan yumurtalar, açılıncaya kadar su üzerinde yüzerler, bu nedenlerle balıkların bıraktıkları yumurtalar genel olarak 5 grupaltında toplanabilirler.
• Yüzücü yumurtalar
• Yarı yüzücü yumurtalar .
• Hafif ve yapışkan olan yumurtalar
• Ağır fakat yapışkan olan yumurtalar
• Ağır fakat yapışkan olmayan yumurtalar
Balıkların çoğu yumurtalarını gelişi güzel suyun içine bıraktıkları halde, bazı formlar yumurtalarının başka balıklar ve diğer su hayvanları tarafından yenmelerini önlemek amacıyla, özel olarak yaptıkları yuvalara. bırakırlar. Balık yuvaları ya hayvanın tercih ettiği bir barınaktan ibaret olabilir (kaya ve taşlar arasındaki kovuklar ve yarıklar su bitkileri ve yosunlar arasındaki barınaklar) veyahut da Dîkence balığında (Gasterosteus aculeatus] olduğu gibi yosun ve bitki kırıntılarıyla kendilerine özgü yuvalar kurarlar. Hakiki yuva kurma içgüdüsü olan bu balıkların büyük bir gayretle kurdukları yuvaya dişi tarafından bırakılan yumurtalar, erkek balık tarafından yavrular çıkıncaya kadar (aşağı yukarı 15 gün ) dikkatlice korunurlar. Erkek balık bu bekçiliği esnasında yuvanın içindeki suyu sirkülasyon yaptırmak amacıyla yüzgeçlerini de devamlı olarak hareket ettirir. Buna benzer şekilde yumurtaların erkek bireyler tarafından korunma içgüdüsü Gobiideve Cichlidae temsilcilerinde de vardır. Diğer taraftan, Acı balık (Rhodeus) cinsinden az saylda olan yumurtaların açılıncaya kadar emniyet altında bulundurulmaları için tedbir alınmaktadır. Şöyle ki, dişi balık olgunlaşan yumurtaların uzunca bir ovipozitörü sayesinde bir tatlısu Midyesi olan Anadonta ve Unio'ların solungaç-manto boşluğu arasına bırakırlar.
Çok az miktarda albümine karşı, bol miktarda vitellüs içeren ve etrafı ince ve şeffaf bir zarla çevrili bulunan, balık yumurtaları, çeşitli şekillerde ve değişik ortamlarda suya bırakılmalarını müteakip, erkeğin aynı suya bıraktığı çok daha fazla sayıda sperm hücreleri tarafından döllenirler. Kısa bir süre sonra (5-10 dakika içinde) döllenen yumurtalar üzerinde, döllenme lekesi adı verilen küçük bir iz, büyümeye başlar ve bu kısım bir müddet sonra, daha da ilerlemiş bir değişmenin merkezi haline gelir. Bu gelişmeyi zarın şeffaflığı nedeniyle çıplak gözle dahi takip etmek mümkündür. Hatta, bu sırada yumurtaların içindeki embriyoların gelişme safhalarını da inceden inceye gözlem altında tutmak imkân dahilindedir.
Yumurtalarını döken balıklar, genellikle gıda almak üzere avlanmazlar, çünkü yumurtalarını döktükten sonra halsiz, bitkin bir duruma düşerler. Hatta bazı türlerde bu haldeki balıklara hasta balık nazarıyla bakılır. Örneğin, Onchorhynchus adı verilen Pasifik alası denizden tatlısu göllerine yumurta bırakmak üzere göç ettikleri zaman, yumurtalarını orada döktükten sonra, sahile çekilip ölürler. Bu meyanda, Yılan balıkları da (Anguilla anguilla) Meksika körfezinde bin metre derinliğe yumurta bıraktıktan sonra ölüme giderler. Kuşkusuz bu özellik tüm balıklarla ilgili olmayıp, istisnai bir haldir.
Balıklarda kuluçka süreci, türden türe çok değişik olur. Bu süre genellikle, suyun sıcaklığı ile çok yakından ilgili olup, suyun ısınmasıyla (belli sınırları aşmamak şartıyla) ters orantılıdır. Bu nedenledir ki, suyun ısısını yükseltmek veya düşürmekle, kuluçka müddetini kısaltmak veya azaltmak da mümkündür. Örneğin, Salmo trutta' nın kuluçka süresi 5°C de 82 gün iken, 10°C de 41 güne indirilebilmektedir. Demek oluyor ki döllenmiş olan yumurtaların açılabilmesi, kuluçka süresince alacağı toplam ısı miktarına bağlıdır. Bu da Derece / gün orantısı olarak ifade edilmektedir. Örneğin, bu değer Alabalık için 410°C/gün olduğu halde, sazan balığı için 100°C/gün olarak hesap edilmiştir. Buna göre 20°C de bırakılan Sazan yumurtalarının kuluçka süresi 100/20=5 gün olacaktır.
Yavru balıklar embriyonik gelişmeleri esnasında vitellüs kesesi içindeki besin maddesiyle beslenirler ve yumurtadan çıktıkları zaman da bu kesenin bir kısmını yine karınlarında taşırlar. Bu kese onlara doğumdan sonra bir müddet daha besleyici besin maddesi temin etme bakımından önemlidir. Belirli bir süre sonra bu kese kendi kendine absorbe edilerek kaybolur gider. Bu absorbsiyon müddeti balıklar için türlere göre değişmekte olup, Sazanlar için 20 gün, Alabalıklar için ise 40-50 gün devam eder, hatta deniz Alası için (Salma salar) bu süre daha da fazla olup, 70-120 gün kadardır. Vitellüs kesesinin absorbsiyonu tamamlandıktan sonra küçük yavrular kendi besinlerini kendileri aramaya başlarlar. Bu çağdaki balıklar özellikle su içinde bol miktarda bulunan bitkisel ve hayvansal planktonik organizmalarla beslenirler. Yumurtadan yeni çıkmış bir balık yavrusu aşağı yukarı yumurta çapının üç katı boyundadır ve türe göre değişen pasiflik devresini geçirdikten sonra (şayet hava kesesi bulunan bir balığın yavrusu ise) hava keselerini doldurmak için suyun yüzeyine doğru tırmanırlar.
Balık yavruları gelişme esnasında genellikle büyük değişmelere uğramazlar (Yılan balıkları, Dil balıkları ve lampiridler hariç). Bu nedenle balık uavrularına uavruşarına larva demek pek doğru almaz. zİra, besin keseleri hariç şekil itibarıyle tamamen ebeveynlerine benzerler. Fakt yukarıdada belirttiğimiz gibi Yılan balıları (Anguilla anguilla} ile Lampri'lerin (Lampetra fluviatilis)Leptocephalus adı verilen yavruları aşağı yukarı 3 yaşına kadar ebeveynlerinden çok farklı olan hakiki bir larva safhası geçirirler. Diğer taraftan, bir tatlısu Pisi balığı olan Pleuronectes flesus türünde ise yavrular başlangıçta bilateral simetrili iken, uzun bir gelişimden sonra ebeveynlerde görülen asimetrik durum ortaya çıkar. Bundan dolayı yumurtadan çıktıktan sonra, belli bir metamorfoz geçirerek ebeveynlerine benzeyen bu balıkların genç formları için larva tabiri kullanmak zorunlu olmaktadır.
Balık yavruları gelişme esnasında genellikle büyük değişmelere uğramazlar (Yılan balıkları, Dil balıkları ve lampiridler hariç). Bu nedenle balık uavrularına uavruşarına larva demek pek doğru almaz. zİra, besin keseleri hariç şekil itibarıyle tamamen ebeveynlerine benzerler. Fakt yukarıdada belirttiğimiz gibi Yılan balıları (Anguilla anguilla} ile Lampri'lerin (Lampetra fluviatilis)Leptocephalus adı verilen yavruları aşağı yukarı 3 yaşına kadar ebeveynlerinden çok farklı olan hakiki bir larva safhası geçirirler. Diğer taraftan, bir tatlısu Pisi balığı olan Pleuronectes flesus türünde ise yavrular başlangıçta bilateral simetrili iken, uzun bir gelişimden sonra ebeveynlerde görülen asimetrik durum ortaya çıkar. Bundan dolayı yumurtadan çıktıktan sonra, belli bir metamorfoz geçirerek ebeveynlerine benzeyen bu balıkların genç formları için larva tabiri kullanmak zorunlu olmaktadır.