Mr.Muhendis
26.03.2010, 13:16
Seralarda kullanılan yapı malzemeleri, ve yapı elemanlarının planlanmasında ve seçiminde bölgenin iklim durumu, serada yetiştirilmek istenen bitki türü, seracılık işletmesinin büyüklüğü ve işletme tipi dikkate alınır.
Seranın yapım malzemesi seçilirken dikkat edilecek hususlar:
• Sera yapı malzemesi ucuz, sağlam ve hafif olmalı.
• Seri üretime uygun olmalı,
• Enerji tasarrufunu sağlamalı,
• Kuruluş ve tamiri kolay olmalı,
• Hava koşullarından etkilenmemeli,
• Sera içinde yeterli iklim ayarlaması yapılabilmelidir.
Seranın Temeli
Temel kolonlarla kendi üzerine gelen seranın tüm yükünü taşıyabilmelidir.
Cam seralarda temel duvarı yapmak için, 70 cm genişlikte ve 80-100 cm derinlikte sera çevresi boyunca temel çukuru kazılır. Eğer zeminin emniyeti yeterli değilse alt kısmına 20 cm yükseklikte betonarme sömel yapılır.
Bu sömel yerine tesviye betonu da yeterli olabilir. Sömelin üzerine temel çukuru iki taraftan 10 cm örme payı olarak boş bırakılır ve 50 cm kalınlığında taş duvar çimento takviyeli kireç harcıyla zemini en az 10 cm geçecek şekilde örülür.
Plastik seralarda her dikmenin altına 20x30x40 cm boyutlarında veya 20-30 cm çapında 30-40 cm derinliğinde silindirik beton dökmek yeterli olur. Ayaklar üzerine dikmelerin (kolonların) bağlanacağı şekilde vidalanacak veya kaynaklanacak gibi lama demirleri yerleştirilmelidir.
Plastik örtülü ahşap seraların temel duvarları fazla yük taşımadıkları için, tuğla, beton birket, beton veya taş ile yapılabilir.
Temel duvarların genişliği, beton sömeller ve briket duvar için en az 35 cm, tuğla duvar için 23-35 cm taş duvar 50 cm olmalıdır.
Taban suyu yüksek olduğu yerlerde toprak seviyesinin biraz üstüne çıkılmalıdır.
Sera içinde masalar ve tezgahlar bulunuyorsa toprak üstü duvarlarının yüksekliği 10-15 cm daha yüksek olabilir.
Seraların çevresinde yağışlarla oluşabilecek arazi yüzey ve durgun yüksek taban suyunun drenajını sağlamak amacıyla, sera temel duvarları çevresinde bir drenaj sisteminin yapılması gerekir.
İskelet Malzemeleri ve Elemanları
1. İskelet malzemeleri
Seraları iskeletinde ahşap ve metal malzemeler kullanılır.
1.1. Ahşap yapı malzemeleri
Ağaç malzemesinin hafif ve dayanıklı olması, kolay işlemesi, çivilenmesi ve vidalanması gibi iyi özellikleri vardır. Ayrıca hem çekmeye, hem de basınca çalışması gibi üstünlüğü vardır. Ama ağaç malzeme kısa zamanda deforme olur.
1.2. Metal Malzemeler
Seralarda kullanılan değişik metaller mevcuttur Bunlardan en fazla kullanılanları , I profiller , T-Profiller, L-Profiller , Kutu Profiller,Boru Profiller, ve Çelik Levhalardır: Çelik profilleri birçok üstünlüğü yanında, paslanması en önemli sakıncasıdır. Bunun önlenmesi ya boyamayla ya da galvanize edilmesi gerekir.
2. İskelet Elemanları
İskeleti oluşturan elemanların şu özellikleri olması gerekir.
• İskelet elemanları sağlam, ucuz ve hafif olmalı,
• Kolay kurulabilmeli,
• Gölgelemesi az olmalı yani sera içine giren ışığın miktarını azaltmamalı,
• Hava geçirgenliği yani ısı kaybı az olmalıdır.
Bir seranın iskeletinde kolonlar (dikmeler) ve çatıyı oluşturan çeşitli elemanlar bulunursa da , çatı elemanları ayrı bir başlık altında incelenecektir.
3.Çatı Elemanları
Sera çatısı, çatıyı oluşturan elemanların kendi ağırlıklarını, çatıyı örtü malzemesini, çatı örtüsüne etkili olan kar ve rüzgar yükünü, tamir ve bakım için çatıya çıkan işçilerin ağırlığını ve çatıya asılan çeşitli bitki ekiliş yerlerini taşıyabilecek durumda olmalıdır.
3.1. Çatı İskeleti Elemanları
Bir seranın çatı iskeletini, mertekler, aşıklar, çatı kirişleri ve su olukları oluşturur.
3.2. Çatı Örtü Malzemesi
Serayı yağmur, kar ve rüzgar gibi dış etkenlerden koruyarak sera içinden ısı kaybını azaltan ve ışığı olanaklar ölçüsünde sera içine fazla geçiren saydam bir malzemeyle sera çatısı kaplanır. Sera kaplama malzemesi cam veya plastiktir. Seranın yan duvarına da bu malzeme ile kaplanır.
Sera örtü malzemesinde aranan özellikler:
• Örtü, güneş ışığını en iyi şekilde geçirmeli, yansıtma, emme ve iletme gibi olaylarla ışık kaybına neden olmamalıdır.
• Örtü altındaki ısıyı en üst seviyede tutmalı,
• Örtü maliyeti yüksek olmamalıdır.
• Örtü malzemesi fazla ağır olmamalıdır.
• Monte edilmesi kolay olmalıdır.
• Kolay deforme olmamalı, uzun ömürlü olmalıdır.
• Işık geçirgenliğini kolay kaybetmemeli, kirlendiğinde kolay temizlenmelidir.
• Örtünün iç yüzeyinde rutubet oluşturmamalıdır.
• Kolay taşınabilmelidir.
• Herhangi bir nedenle bozulma ortaya çıktığında kolay değiştirilebilmelidir.
Seralarda ısı yalıtımı arttırmak için plastik ve cam örtüler birlikte kullanılabilir. Bu şekilde ısı yalıtımı ile sera içinde %40 a varan enerji tasarrufu olmaktadır. Çift malzeme kullanma ile seraya giren ışık miktarı tek cama göre çift camda %10 ikinci kat olarak plastik kullanılmasında yoğunlaşma suyu ile birlikte bu oran %20 değerinde azalmaktadır.
3.2.1. Cam
Cam örtü malzemesinin avantajları
• Uzun süre kullanılabilirler.
• Işık geçirgenliği yüksektir.
• Kolay temizlenir ve bakım masrafı yoktur.
• Cam seralarda verim, plastik örtülü seralara göre daha yüksektir.
• Mor ötesi (Ültraviyole) ışıklarından etkilenmez.
• Kolay kirlenmedikleri için ışık geçirgenlikleri azalmaz.
• Camlarda buğulanma ve nemlenme olmadığından, bitkilerin üzerine su damlaları gelerek bitkilerin hastalanması önlenir.
Cam örtü malzemesinin kaplanması: Örtü malzemeleri ısı ve nemin sera içinden sızmasını engelleyici şekilde kaplanmalıdır. camın genleşmesi göz önüne alınmalıdır.
Montajda cam macunu kullanılmalıdır. cam kaplama bindirme veya uç uca ekleme yöntemiyle yapılır. Bindirmede camların uçları birbiri üzerine 3-4 cm. bindirilerek arasında boşluk bırakılmadan veya uç uca eklenerek yapılmalı, eklenerek kaplama yapılacaksa, ek yerlerin arası macunlanmalıdır.
3.2.2. Plastik
Plastik örtünün avantajları
• Plastikler vurma ve çarpmalara karşı duyarlı değildir.
• Paslanmazlar
• Ucuzdurlar
• İşletme özelliği iyidir.
• Kolay temizlenir ve saklanabilirler.
• Kimyasal maddelere , özellikle asitlere karşı dayanıklıdır.
• Güneş ışığını iyi geçirirler.
• Renklendirme özellikleri iyidir.
• Biyolojik zararlardan etkilenmezler.
3.2.3 Seralarda Kullanılan Plastik Levhalar
Seralarda Kullanılan plastik levhalar polyester, PVC, Plexicam olarak sınıflandırılırlar:
a) Cam lifleri kuvvetlendirilmiş Polyester Levhalar
Polyester Levhaların özellikleri:
• Dalgalı olarak üretilirler.
• Dayanıklı ve tamiri kolaydır.
• Hafiftirler.
• Üst yüzeylerinin kirlenmemesi ve ışıktan etkilenmemesi için bazı kimyasal maddelerle işlenmiştir.
• İşlenmeyenler 5-8 yıl, işlenenler ise 10 yıl dayanırlar.
• Morötesi ışıkları emerler.
b) PVC Levhalar
PVC Levhaların özellikleri:
• Bu levhalar piyasada mat ve şeffaf olarak bulunur.
• Işık geçirgenliği %85 dolayındadır.
• Çivi ile çakılabilirler vidalanabilir ve yapıştırılabilir.
• Zamanla ışık geçirgenliği azalır.
• Mat olanlar zamanla beyazımsı bir renge dönüşür ve ışık geçirgenliği %30 oranında kaybeder.
• Doluya karşı dayanıklı değildirler ve kolayca parçalanabilir.
• Kolayca yanabilirler.
c) Plexicam :
Plexicam Levhaların özellikleri:
• Boşluklu ve çift katlı olarak üretilmektedirler.
• Özel aliminyum ya da çelik malzeme üzerine monte edilirler.
• Isı ve nemle genleşmeye uğrayabilirler.
• Işık geçirgenliği cama oranla biraz azdır.
• Zamanla ışık geçirgenliğinde bir azalma olmaz.
• Morötesi ışıkları geçirmezler.
• Kolay yanarlar,
• Doluya karşı dayanıklıdır,
• İşlenmesi, delinmesi, kesilmesi biçilmesi ve yapıştırılması kolaydır.
Plastik örtünün kaplanması: Plastikle seranın kaplanmasında, plastik örtü seranın uzun ve dar ekseni boyunca serilebilir. Plastik örtü pürüzsüz yüzeyli iskelet üzerine çakılmadan önce gerginleştirilip birbiri üstüne bindirilerek ve ince ahşap çıtalarla çivilenerek tutturulur.Çivileme yerine bazı sert plastik, alüminyum veya çelikten yapılan kıskaç ya da mandal kullanılabilir.
4. Oluklar ve Damlalıklar
Sera içinde yoğunlaşan örtü malzemesinden sızarak akan damlaları toplamak için çatı yan duvarın birleştiği yere küçük oluklar yapılabilir.
5. Rüzgarlıklar
Rüzgarlıklar, rüzgar etkisini önlemek için çatı ve yan duvarlardaki kolonlar arasında çapraz çatı elemanları kullanılarak yapılır.
6. Kapılar
Kapılar serada yapılacak işler için giriş ve çıkışı sağlar. Kapılar doğal olarak ışığı geçiren sera içinde engel olan şeffaf örtü malzemesiyle kaplanır. Kapılarda genişlik ve yükseklik ihtiyaca göre minimum olmalıdır. Kapılar büyük yapılırsa açılıp kapanma esnasında serada ısı kaybı artar.
Küçük seralarda kapı genişliği 70 - 90 cm den daha dar olmalıdır.
Büyük seralarda rahat çalışmak için kapı genişliği 180 - 200 cm olmalı
Sera boyunun 30 m den fazla ise havalandırma iş akışının kolaylığı vb. için birden fazla kapı kullanılabilir.
Kapılar sera içinden dışarıya doğru açılmalıdır.
7. Pencereler
Pencereler, CO2, O2 ısı ve nem kontrolü için havalandırma yapılması için sisteme yerleştirilirler.
Pencereler kapalı durumda dışardan içeriye ışık, içerden de dışarıya ısı geçirmemelidir. Bunun için pencereler şeffaf örtü malzemesi ile kaplanmalıdır.
Doğal havalandırmanın yeterli miktarda olabilmesi için önerilen çatı pencerelerinin toplam alanın sera taban alanının %16-20 arasında olmalı ve bu açıklıklar çevre koşullarına uygun olarak ayarlanabilmelidir. Soğuk bölgelerdeki seralarda çatı pencere alanı daha küçük tutulmalıdır.
Sera pencereleri düzenlenirken havalandırma etkinliğinin maksimum olması Pencerelere ulaşımın kolay olması ve sera faydalı alanının maksimum tutulmasına dikkat edilir.
Seranın yapım malzemesi seçilirken dikkat edilecek hususlar:
• Sera yapı malzemesi ucuz, sağlam ve hafif olmalı.
• Seri üretime uygun olmalı,
• Enerji tasarrufunu sağlamalı,
• Kuruluş ve tamiri kolay olmalı,
• Hava koşullarından etkilenmemeli,
• Sera içinde yeterli iklim ayarlaması yapılabilmelidir.
Seranın Temeli
Temel kolonlarla kendi üzerine gelen seranın tüm yükünü taşıyabilmelidir.
Cam seralarda temel duvarı yapmak için, 70 cm genişlikte ve 80-100 cm derinlikte sera çevresi boyunca temel çukuru kazılır. Eğer zeminin emniyeti yeterli değilse alt kısmına 20 cm yükseklikte betonarme sömel yapılır.
Bu sömel yerine tesviye betonu da yeterli olabilir. Sömelin üzerine temel çukuru iki taraftan 10 cm örme payı olarak boş bırakılır ve 50 cm kalınlığında taş duvar çimento takviyeli kireç harcıyla zemini en az 10 cm geçecek şekilde örülür.
Plastik seralarda her dikmenin altına 20x30x40 cm boyutlarında veya 20-30 cm çapında 30-40 cm derinliğinde silindirik beton dökmek yeterli olur. Ayaklar üzerine dikmelerin (kolonların) bağlanacağı şekilde vidalanacak veya kaynaklanacak gibi lama demirleri yerleştirilmelidir.
Plastik örtülü ahşap seraların temel duvarları fazla yük taşımadıkları için, tuğla, beton birket, beton veya taş ile yapılabilir.
Temel duvarların genişliği, beton sömeller ve briket duvar için en az 35 cm, tuğla duvar için 23-35 cm taş duvar 50 cm olmalıdır.
Taban suyu yüksek olduğu yerlerde toprak seviyesinin biraz üstüne çıkılmalıdır.
Sera içinde masalar ve tezgahlar bulunuyorsa toprak üstü duvarlarının yüksekliği 10-15 cm daha yüksek olabilir.
Seraların çevresinde yağışlarla oluşabilecek arazi yüzey ve durgun yüksek taban suyunun drenajını sağlamak amacıyla, sera temel duvarları çevresinde bir drenaj sisteminin yapılması gerekir.
İskelet Malzemeleri ve Elemanları
1. İskelet malzemeleri
Seraları iskeletinde ahşap ve metal malzemeler kullanılır.
1.1. Ahşap yapı malzemeleri
Ağaç malzemesinin hafif ve dayanıklı olması, kolay işlemesi, çivilenmesi ve vidalanması gibi iyi özellikleri vardır. Ayrıca hem çekmeye, hem de basınca çalışması gibi üstünlüğü vardır. Ama ağaç malzeme kısa zamanda deforme olur.
1.2. Metal Malzemeler
Seralarda kullanılan değişik metaller mevcuttur Bunlardan en fazla kullanılanları , I profiller , T-Profiller, L-Profiller , Kutu Profiller,Boru Profiller, ve Çelik Levhalardır: Çelik profilleri birçok üstünlüğü yanında, paslanması en önemli sakıncasıdır. Bunun önlenmesi ya boyamayla ya da galvanize edilmesi gerekir.
2. İskelet Elemanları
İskeleti oluşturan elemanların şu özellikleri olması gerekir.
• İskelet elemanları sağlam, ucuz ve hafif olmalı,
• Kolay kurulabilmeli,
• Gölgelemesi az olmalı yani sera içine giren ışığın miktarını azaltmamalı,
• Hava geçirgenliği yani ısı kaybı az olmalıdır.
Bir seranın iskeletinde kolonlar (dikmeler) ve çatıyı oluşturan çeşitli elemanlar bulunursa da , çatı elemanları ayrı bir başlık altında incelenecektir.
3.Çatı Elemanları
Sera çatısı, çatıyı oluşturan elemanların kendi ağırlıklarını, çatıyı örtü malzemesini, çatı örtüsüne etkili olan kar ve rüzgar yükünü, tamir ve bakım için çatıya çıkan işçilerin ağırlığını ve çatıya asılan çeşitli bitki ekiliş yerlerini taşıyabilecek durumda olmalıdır.
3.1. Çatı İskeleti Elemanları
Bir seranın çatı iskeletini, mertekler, aşıklar, çatı kirişleri ve su olukları oluşturur.
3.2. Çatı Örtü Malzemesi
Serayı yağmur, kar ve rüzgar gibi dış etkenlerden koruyarak sera içinden ısı kaybını azaltan ve ışığı olanaklar ölçüsünde sera içine fazla geçiren saydam bir malzemeyle sera çatısı kaplanır. Sera kaplama malzemesi cam veya plastiktir. Seranın yan duvarına da bu malzeme ile kaplanır.
Sera örtü malzemesinde aranan özellikler:
• Örtü, güneş ışığını en iyi şekilde geçirmeli, yansıtma, emme ve iletme gibi olaylarla ışık kaybına neden olmamalıdır.
• Örtü altındaki ısıyı en üst seviyede tutmalı,
• Örtü maliyeti yüksek olmamalıdır.
• Örtü malzemesi fazla ağır olmamalıdır.
• Monte edilmesi kolay olmalıdır.
• Kolay deforme olmamalı, uzun ömürlü olmalıdır.
• Işık geçirgenliğini kolay kaybetmemeli, kirlendiğinde kolay temizlenmelidir.
• Örtünün iç yüzeyinde rutubet oluşturmamalıdır.
• Kolay taşınabilmelidir.
• Herhangi bir nedenle bozulma ortaya çıktığında kolay değiştirilebilmelidir.
Seralarda ısı yalıtımı arttırmak için plastik ve cam örtüler birlikte kullanılabilir. Bu şekilde ısı yalıtımı ile sera içinde %40 a varan enerji tasarrufu olmaktadır. Çift malzeme kullanma ile seraya giren ışık miktarı tek cama göre çift camda %10 ikinci kat olarak plastik kullanılmasında yoğunlaşma suyu ile birlikte bu oran %20 değerinde azalmaktadır.
3.2.1. Cam
Cam örtü malzemesinin avantajları
• Uzun süre kullanılabilirler.
• Işık geçirgenliği yüksektir.
• Kolay temizlenir ve bakım masrafı yoktur.
• Cam seralarda verim, plastik örtülü seralara göre daha yüksektir.
• Mor ötesi (Ültraviyole) ışıklarından etkilenmez.
• Kolay kirlenmedikleri için ışık geçirgenlikleri azalmaz.
• Camlarda buğulanma ve nemlenme olmadığından, bitkilerin üzerine su damlaları gelerek bitkilerin hastalanması önlenir.
Cam örtü malzemesinin kaplanması: Örtü malzemeleri ısı ve nemin sera içinden sızmasını engelleyici şekilde kaplanmalıdır. camın genleşmesi göz önüne alınmalıdır.
Montajda cam macunu kullanılmalıdır. cam kaplama bindirme veya uç uca ekleme yöntemiyle yapılır. Bindirmede camların uçları birbiri üzerine 3-4 cm. bindirilerek arasında boşluk bırakılmadan veya uç uca eklenerek yapılmalı, eklenerek kaplama yapılacaksa, ek yerlerin arası macunlanmalıdır.
3.2.2. Plastik
Plastik örtünün avantajları
• Plastikler vurma ve çarpmalara karşı duyarlı değildir.
• Paslanmazlar
• Ucuzdurlar
• İşletme özelliği iyidir.
• Kolay temizlenir ve saklanabilirler.
• Kimyasal maddelere , özellikle asitlere karşı dayanıklıdır.
• Güneş ışığını iyi geçirirler.
• Renklendirme özellikleri iyidir.
• Biyolojik zararlardan etkilenmezler.
3.2.3 Seralarda Kullanılan Plastik Levhalar
Seralarda Kullanılan plastik levhalar polyester, PVC, Plexicam olarak sınıflandırılırlar:
a) Cam lifleri kuvvetlendirilmiş Polyester Levhalar
Polyester Levhaların özellikleri:
• Dalgalı olarak üretilirler.
• Dayanıklı ve tamiri kolaydır.
• Hafiftirler.
• Üst yüzeylerinin kirlenmemesi ve ışıktan etkilenmemesi için bazı kimyasal maddelerle işlenmiştir.
• İşlenmeyenler 5-8 yıl, işlenenler ise 10 yıl dayanırlar.
• Morötesi ışıkları emerler.
b) PVC Levhalar
PVC Levhaların özellikleri:
• Bu levhalar piyasada mat ve şeffaf olarak bulunur.
• Işık geçirgenliği %85 dolayındadır.
• Çivi ile çakılabilirler vidalanabilir ve yapıştırılabilir.
• Zamanla ışık geçirgenliği azalır.
• Mat olanlar zamanla beyazımsı bir renge dönüşür ve ışık geçirgenliği %30 oranında kaybeder.
• Doluya karşı dayanıklı değildirler ve kolayca parçalanabilir.
• Kolayca yanabilirler.
c) Plexicam :
Plexicam Levhaların özellikleri:
• Boşluklu ve çift katlı olarak üretilmektedirler.
• Özel aliminyum ya da çelik malzeme üzerine monte edilirler.
• Isı ve nemle genleşmeye uğrayabilirler.
• Işık geçirgenliği cama oranla biraz azdır.
• Zamanla ışık geçirgenliğinde bir azalma olmaz.
• Morötesi ışıkları geçirmezler.
• Kolay yanarlar,
• Doluya karşı dayanıklıdır,
• İşlenmesi, delinmesi, kesilmesi biçilmesi ve yapıştırılması kolaydır.
Plastik örtünün kaplanması: Plastikle seranın kaplanmasında, plastik örtü seranın uzun ve dar ekseni boyunca serilebilir. Plastik örtü pürüzsüz yüzeyli iskelet üzerine çakılmadan önce gerginleştirilip birbiri üstüne bindirilerek ve ince ahşap çıtalarla çivilenerek tutturulur.Çivileme yerine bazı sert plastik, alüminyum veya çelikten yapılan kıskaç ya da mandal kullanılabilir.
4. Oluklar ve Damlalıklar
Sera içinde yoğunlaşan örtü malzemesinden sızarak akan damlaları toplamak için çatı yan duvarın birleştiği yere küçük oluklar yapılabilir.
5. Rüzgarlıklar
Rüzgarlıklar, rüzgar etkisini önlemek için çatı ve yan duvarlardaki kolonlar arasında çapraz çatı elemanları kullanılarak yapılır.
6. Kapılar
Kapılar serada yapılacak işler için giriş ve çıkışı sağlar. Kapılar doğal olarak ışığı geçiren sera içinde engel olan şeffaf örtü malzemesiyle kaplanır. Kapılarda genişlik ve yükseklik ihtiyaca göre minimum olmalıdır. Kapılar büyük yapılırsa açılıp kapanma esnasında serada ısı kaybı artar.
Küçük seralarda kapı genişliği 70 - 90 cm den daha dar olmalıdır.
Büyük seralarda rahat çalışmak için kapı genişliği 180 - 200 cm olmalı
Sera boyunun 30 m den fazla ise havalandırma iş akışının kolaylığı vb. için birden fazla kapı kullanılabilir.
Kapılar sera içinden dışarıya doğru açılmalıdır.
7. Pencereler
Pencereler, CO2, O2 ısı ve nem kontrolü için havalandırma yapılması için sisteme yerleştirilirler.
Pencereler kapalı durumda dışardan içeriye ışık, içerden de dışarıya ısı geçirmemelidir. Bunun için pencereler şeffaf örtü malzemesi ile kaplanmalıdır.
Doğal havalandırmanın yeterli miktarda olabilmesi için önerilen çatı pencerelerinin toplam alanın sera taban alanının %16-20 arasında olmalı ve bu açıklıklar çevre koşullarına uygun olarak ayarlanabilmelidir. Soğuk bölgelerdeki seralarda çatı pencere alanı daha küçük tutulmalıdır.
Sera pencereleri düzenlenirken havalandırma etkinliğinin maksimum olması Pencerelere ulaşımın kolay olması ve sera faydalı alanının maksimum tutulmasına dikkat edilir.