Mr.Muhendis
21.02.2010, 09:22
Fumigasyon sözcüğünün dilimizdeki karşılığı dumanlamadır. Genel olarak kullanılan sözcük ise gazlamadır. Ancak bu metinde teknik ve yerleşik bir terim olması nedeniyle fumigasyon sözcüğü kullanılacaktır.
Fumigasyon tarımsal ürünlerde zararlı olan organizmaların zehirli gaz kullanılması yoluyla öldürülmesidir.
Fumigasyon özellikleri ambar zararlıları ile mücadele konusunda tüm dünyada diğer mücadele yöntemlerine oranla daha yaygın olarak kullanılan bir yöntemdir. Yaygın olma nedenleri şöyle açıklanabilir.
* Bulaşık ürüne doğrudan uygulanabilir.
* Uygun fumigant seçilmiş ve uygun teknik kullanılmışsa üründe koku ve kalıntı bırakmaz.
* Ürünün her yerinde ve zararlıların tüm yaşam devrelerine etkilidir.
* Kısa sürede kesin sonuç verir.
* Kısa sürede geniş çaplı uygulamalara olanak verir.
* Diğer mücadele yöntemlerine göre daha az girdi ve işgücü gerektirir.
Fumigasyon için zehirli gaz sağlanan kimyasal maddelere fumigant adı verilir. Çok sayıda fumigant bulunmakla beraber yurdumuzda daha çok Methyl bromide ve Ali-minium phospide etkili maddeli fumigantlar kullanılmaktadır. Ayrıca yarı fumigant etkili Dichlorvos etkili maddeli preparatlann bu özelliklerinden bazı koşullarda ambar zararlılarına karşı mücadele konusunda yararlanılmaktadır.
Methyl bromide (CH3 Br) cam tüp, teneke kutu gibi ambalajlar içinde yüksek basınç altında sıvı halde bulunan bir fumiganttir. Bu sıvı basınç baskısından kurtulup serbest hava içine geçince renksiz ve kokusuz bir gaz halinde bulunduğu ortama yayılır.
Methyl bromide'in fumigant olarak önemli özelliklen, alev alıcı olmaması, çok düşük sıcaklıklarda gaz haline geçebilmesi, hızlı biçimde yayılabilmesi ve emilme yoluyla hızla materyale nüfus edebilmesi olarak belirtilebilir. Renksiz ve kokusuz olma özelliğinden dolayı Methyl bromide preparat halinde % 2 oranında Chloropicrin içerir. Chloropicrin gözlerde yanma ve yaşartma özelliği nedeni ile fumigasyon uygulamalarında uyarıcı gaz olarak görev yapar.
Aliminium phospide etkili maddeli fumigantlar ticari olarak katı formda tablet, Pellet yada torbacıklar biçiminde ambalajlanmıştır. Bu fumigantlara kimyasal bileşiminden dolayı Alüminyum fosfit veya magnezyum fosfit etkili maddeli fumigantlar da denilmektedir. Fumigant havanın nemi ile temas ettikten yaklaşık bir saat sonra bulunduğu ortama yayılan Hidrojen fosfür (PH3 ) gazı çıkarır. Bu gaz karpit veya sarımsak kokusunda ve genizi yakan yanıcı bir gazdır. Ancak fumigantın bulunduğu ortama amonyak (NH3) ve karbondioksit (CO2 ) gibi söndürücü gaz verilmesi, hidrojen fosfürün yanıcı özelliğini kontrol altına alınmasını sağlar.
Dichlorvos etkili maddeli preparatlar ise emülsiyon formlu ilaçlardır. Dichlorvos özellikle sıcak ortamlarda buharlaşarak bulunduğu ortama yayılır ve zararlıları kontak etkisinin yanı sıra solunum yoluylada etkiler. Ancak Dichlorvos'un materyal içine nüfuz etme ve yumurta dönemine etkisi yoktur. Bu nedenle klasik fumigantlardan ayrılır. Sadece materyal dışındaki boşluklarda bulunan zararlılara etkisi söz konusudur.
Fümigasyon Yöntemleri
1. Vakumlu fumigasyon
Fumigasyon uygulanacak ortamın havasının önce boşaltılıp, sonra bu ortama hava gaz karışımının verilmesi yoluyla yapılan fumigasyona denilir. Kısa sürede sonuç alınan ve gazlanan materyalin her yerine hızlı bir nüfuz sağlanan bir yöntemdir. Özellikle paketlenmiş gıda maddeleri, pamuk ve tütün balyalan gibi sıkıştırılmış materyallerin fumigasyonunda kullanılan bir yöntemdir. Ancak vakumlu fumigayon özel düzen, araç ve gereç gerektirmesi nedeniyle pahalı bir yöntem olarak göze çarpar. Buna karşın vakumlu fumigasyondan, hızlı sonuç beklenen dış satıma dönük malların fumigasyonu için yararlanılmakta ve bu amaçla dışsatım merkezlerinde bulunan sabit veya seyyar vakumlu fumigasyon düzenleri bulunmaktadır.
2. Atmosferik fumigasyon
Normal hava basıncı altında yapılan fumigasyon uygulamasına denilir. Basit ucuz, fazla işgücü gerektirmeyen, değişik koşullar ve değişik ortamlarda uygulanabilen bir yöntem olması nedeniyle yaygın bir kullanılma alanına sahiptir. Burada yukarıda sözü edilen fumigantlarla ülkemizde ambarlanmış ürünlerdeki zararlılara karşı uygulanan atmosferik fumigasyon yönteminin uygulama biçimlerine değinilecektir. Sözü edilen uygulamalar hububat ve mamulleri, kuru tütün, kuru meyve, kuru sebze(baklagiller) vb. ambarlanmış ürünlerdeki zararlılara karşı yapılmaktadır.
2.1. Fumigatuvar ( gazlama odası) Uygulamaları
Fumigasyon için yapılmış gaz geçirmez odalara Fumigatuvar (gazlama odası) uygulamaları yada gazlama odaları denilir. Bu yapılar değişik boyutlarda olabilmektedir..Taşınabilecek boyda olanları olduğu gibi sabit büyük fumigatuvarlar da bulunmaktadır. Normal bir fumigatuvarda ürün giriş çıkışı için uygun bir kapı, bir gaz verme donanımı, gazın ortamda dağılmasını sağlayan bir vantilasyon düzeni bulunur. Kapı dışardan açıp kapamaya uygun olarak ve kapandığında gazın kaçmasına olanak vermeyecek biçimde yapılmıştır.
Fumigatuvarlarda fumigasyon uygulaması şöyle yapılır.
* Fumige edilecek bulaşık ürün, bölümler halinde ve bölümler arasında gaz sirkülasyonunu sağlayacak aralıklar bırakılarak yerleştirilir (ürünün tıka basa yerleştirilmesi gazın ürüne nüfuzu ve uygulamanın başarısı yönünden sakıncalıdır).
* Fumigatuvar hacmi ve doza göre. fumigatuvara verilerek fumigant miktarı hesaplanır.
a)Fumigasyonda Aliminium phospide etkili maddeli fumigantlar kullanılacaksa;
* Gerekli miktardaki fumigant oda ve ürün içine tek düze biçimde dağıtılarak kapı kapatılır. Vantilasyon düzeni bir süre çalıştırılarak gazın dağılması sağlanır.
* Aliminium phospide etkili maddeli fumigantlar, hububat fumigasyonu için çelik yada beton silolarda ürün içine verilerek uygulanır. Bu uygulamada fumigant, tabletleri özel sonda aleti ve ürün miktarına göre ayarlanan dozla (g /ton) ürünün çeşitli derinliklerine dağıtılır. Diğer bir yöntem ise, gene ürün miktarına göre belirlenen miktardaki tabletin hesaplanan zaman aralıkları ile ürünü silolara taşıyan evatörlere bırakılmasıdır.
b) Fumigasyonda Methyl bromide kullanılacaksa;
* Odanın kapısı kapatılır.
* Gerekli miktardaki t'umigant bir hortum aracılığı ile gaz verme deliğinden odaya sevkedilebilir ve vantilasyon ile dağılım sağlanır.
* Gazın odaya verilmesinde anahtar veya aplikatörden yararlanılır, (anahtar adı verilen gerece çadır uygulamalarında değinilecektir. ) Aplikatör Methyl bromide' in metal tüplerine takılan bir araçtır. Önce gerekli miktardaki sıvı Methyl bromide tüpü ile aplikatör arasındaki musluk açılarak aplikatöre alınır. Aplikatöre alınan gazın miktarı aplikatör haznesinin yanında bulunan ve bileşik kap yöntemi ile işleyen bir canı borucuk ile ölçülür ve ayarlanır. (Aplikatörde bu miktar İngiliz ağırlık birimi olan libre olarak okunduğu için önce kullanılacak fumigantın g olarak miktarının bu ölçü birimine çevrilmesi gerekir). Bundan sonra aplikatör ile gaz odasına uzanan hortum arasındaki musluk açılarak gazın odaya geçmesi sağlanır.
* Fumigatuvar gerekli süre kapalı tutulduktan sonra aspirasyon düzeneği çalıştırılarak gazın bacadan tahliyesi sağlanır.
2.2. Çadır altı uygulamaları
Bulaşık ürünün gaz geçirmez bir örtü altına alınması yoluyla yapılan uygulamadır. Bu uygulamalarda özel yapılmış tarpolin çadırlar veya polietilen örtüler kullanılır.
Çadır altı fumigasyonu için:
* Ürün, gaz sızmasını engelleyecek yapıda (şaplı beton veya plastik örtü ) düz bir zemin üzerine gaz sirkülasyonuna olanak verecek boşluklar bırakılarak yerleştirilir.
* Ürün miktarı veya hacmi ve doza göre verilecek fumigant miktarı hesaplanır.
a)Kullanılacak fumigant Aliminium phospide etkili maddeli ise :
* Fumigant tabletleri yığma dağıtılır.
b)Kullanılacak fumigant Methyl bromide ise;
* Ürün yığınının üst bölümüne gaz dağıtım düzeni yerleştirilir. Bu düzen 15 cm uzunlukta haç biçiminde bir metal boruya bağlanan 6 mm çaplı plastik hortumlardan oluşur. Haç biçimindeki boruya bağlı hortumlardan 3 tanesi yığının iki yanı ve ortasına yerleştirilir. Yığın boyunca uzanan bu hortumlarda gaz çıkışı için 75 cm aralıklarla delikler açılmıştır. Haç biçimli borunun dördüncü ucu ise aplikatöre veya anahtar adı verilen gerece bağlıdır. Aplikatörün kullanılma şekline t'umigatuvar uygulamalarında değinilmiştir. Anahtar ise Methyl bromide' in 453 gr. (1 pound) veya 680 gr. (1.5 pound) 'lik teneke kutu biçimindeki ambalajlan için özel olarak yapılmıştır.
* Anahtarın orta kısmına yerleştirilen teneke kutu anahtarın kapatılması yoluyla sıkıştırılır. Sıkışma sonucu anahtarın iç tarafında bulunan sivri uçlu boru kutu içine girer. Sivri uçlu boru gazın kaçmasını önlemek için lastik conta ile donatılmıştır. Kutu içindeki Methyl bromide bu borudan haç biçimli boruya, oradan da plastik hortumlara geçer ve ürün yığın içinde dağılır.
* Dağıtım düzeni hazırlandıktan sonra çadır, ambar dışında kalmak üzere yığının üzerine örtülür ve etekleri kum torbalan ile sıkıştırılarak kapatılır. Gaz verilmeden önce dağıtım düzeninin çadıra girdiği noktaya kum torbası konulmaz. Aksi halde kum torbası hortumu ezerek tıkanmasına yol açar. Bu da gazın çadır altına geçmesini engeller.
* İster aplikatörle, ister anahtarla olsun ürün için gerekli miktardaki fumigant çadır altına verilir. Fumigantın tümünün yığına geçtiği belirlendikten sonra haç şeklindeki boruyu anahtar veya aplikatöre bağlayan plastik hortum çıkarılarak çadırın altına itilir ve bu nokta kum torbası ile sıkıca kapatılır. Ancak şu nokta üzerinde önemle durmak gereklidir. Fumigasyonda Methyl bromide' in 453 veya 680 gr.hk teneke ambalajlı olanlarının kullanılma zorunluluğu varsa yapılacak yığın ölçülerinin bu miktarlara göre ayarlanması gereklidir. Çünkü anahtarla kullanılan bu ambalajlardan belirli miktarda gaz ölçme olanağı yoktur. Bu nedenle ürün yığınının boyutları kutu içindeki gazın tümünü kullanmaya olanak verecek hacmi sağlayacak şekilde ayarlanır. Bir örnekte açıklamak gerekirse; elimizde 453 gr'lik teneke ambalaj var, dozumuz m3 için 30 g bu durumda yığının hacmi 453:30=15.1 m3 olmalıdır.
* Fumigasyon süresi dolduktan sonra çadırın çevresindeki kum torbalan alınır. Rüzgar arkaya alınmak suretiyle çadır iki tarafından tutularak açılır ve yığın çevresinden hemen uzaklaştırılır. En az bir saat havalandırıldıktan sonra fumigasyon sona erdirilir.
2.3. Hacim (boşluk) fumigasyonun şeklindeki uygulamalar
2.3.1. Geniş kapasiteli un fabrikalarında hacim fumigasyonu uygulaması
Geniş kapasiteli un fabrikalarında yapılan hacim fumigasyonun da tablet formundaki Aliminium phospide etkili maddeli fumigantlar ve Dichlorvos etkili maddeli preparatlardan yararlanılır. Bu uygulamanın yapılacağı fabrikaların meskun yerlerle bağlantısı olmaması kapı ve pencereleri kapatıldığı zaman gaz kaçırma olasılığı olmaması gibi özellikleri taşıması gereklidir. Bu özelliklere sahip yapılarda uygulama şöyle yapılır.
* Fabrika çıkış kapısı dışındaki tüm kapıları ve pencereleri ile dışa açık filtrasyon ve havalandırma boruları kapatılır.
* Fabrika içindeki tüm makinelerle ( elek, vals, irmik, şasörü vb. ) makineler arasında bağlantı sağlayan elevatör ve taşıma borularının kapakları açılır. Bu işlem gazın bu bölümlere kolayca nüfuzunu sağlar.
* Fabrika hacmi ve doza göre fümigant miktarı hesaplanır.
a) Uygulamada Aliminium phosphide etkili maddeli tablet formlu fumigantlar kullanılacaksa;
* Hesaplanan fümigant miktarının fabrikanın her kat veya bölmesine düşen miktarı bulunur ve fümigant ambalajlı olarak bu ünitelere dağıtılır.
* Tüm işlemler son kez gözden geçirildikten ve eksiklikler giderildikten sonra fümigant verilmesine başlanır. Fümigant verilmesine çıkış kapısına en uzak yerden, genellikle en üst kattan başlamak gereklidir. Bu şekilde tüpler açılarak tabletler önceden serilen örtüler üzerine dağıtılır. Tabletler l saat sonra gaz vermeye başladığına göre tablet verimi ile çıkış kapısının kapanması arasındaki sürenin l saat olması gereklidir. Bu nedenle işgücü yada ekipteki eleman sayısı fabrika büyüklüğüne göre bu sürede fümigantın verilmesini sağlayacak şekilde ayarlanmalıdır. Aksi halde gazın dışarı kaçması ve uygulamayı yapanların gazdan etkilenmeleri gibi sakıncalar doğacaktır.
* Çıkış kapısının kapatılması fumigasyonun başlangıç zamanıdır. Fümigasyonda 1 tablet (3 gr.)/ m3 dozu kullanılırsa, fabrika 72 saat (3 gün ), 2 tablet (6 gr)/m3 dozu kullanılırsa fabrika 48 saat süre ile kapalı tutulur. Süre dolduktan sonra fabrikaya girilmeksizin dışardan açılabilen kapı ve pencereler açılarak fabrika 1-2 saat havalandırılır. Daha sonra içeri girilerek üzerinde fümigant kalıntıları bulunan örtüler toplanır. Bu kalıntılar daha sonra bir çukura gömülür.
Aliminium phospide ile yapılan bu uygulamada ortalama sıcaklığın 16°C 'nin üzerinde olması şarttır.
b) Uygulamada Dichlorvos etkili maddeli preparatlar kullanılacaksa ;
* Fabrikanın her 100 m3 boşluğu için bir litre su hesaplanarak ilaçlı su karışımı hazırlanır.
* Karışım, en üst kattan başlanarak atomizör ile fabrika boşluğuna verilir. İlacın fabrikadaki hububat veya un üzerine direkt olarak verilmemesi için özen gösterilmelidir.
* İlaçlamadan sonra fabrika 12-16 saat kapalı tutulur. Bu süre sonunda bir saat havalandırma yapılarak içeri girilir.
Dichlorvos uygulamaları için sıcaklığın 10°C 'nin üzerinde olması gereklidir.
Fabrikada yapılacak genel temizlikten sonra Dichlorvos uygulaması zararlılarla savaşım için etkili bir önlemdir.
2.3.2. Tütün depolarında hacim fumigasyonu
Aliminium phosphide etkili maddeli tablet fumigantlar, içinde balya halinde tütün bulunan depolarda hacim fumigasyonu yoluyla kuru tütün zararlıları ile savaşım için kullanılmaktadır. Bu uygulamanın ön koşulu ile kapı ve pencereleri kapatıldığında deponun gaz kaçırmamasıdır. Bu uygulama için;
* Deponun hacmi ve doza göre fümigant miktarı hesaplanır.
* İlgili kişi ve kuruluşlar uygulamadan haberdar edilmelidir.
* Fümigasyon sırasında sigara içilmemelidir.
* Fümiganllar kesinlikle deri ile temas etmemelidir.
* Methyl bromide uygulamasında gözlerde yaşarma olması gaz kaçağı olduğunu belirler, bu durumda kaçağı önleyici önlemlerin alınması gerek fümigasyonun başarısı, gerekse insan ve çevre sağlığı yönünden zorunludur.
* Aliminium phospide uygulamasında ise gaz kaçağı belirtisi çevrede karpit kokusuna benzer kokunun duyulmasıdır. Yine gerekli önlemler alınmalıdır.
* Aliminium phospide ambalajlan açık havada ve ihtiyaca yetecek kadar açılmalıdır.
* Aliminium phospide ile yapılan hacim fumigasyonlarında yapının bazı kapı ve pencerelerin havalandırmayı sağlamak üzere dışardan itme suretiyle açılabilecek şekilde ayarlanması gereklidir.
* Havalandırma tam olarak sağlanmadan fumigasyon ortamına yaklaşılmamalı ve girilmemelidir.
* Havalandırmayı sağlamak amacıyla fumigasyon ortamına girmek için varsa gaz maskesi kullanılmalıdır. Maske yoksa havalandırma önlemleri ortama kısa aralıklarla girip çıkılarak ve solunum tutularak alınmalıdır.
* Hacim fümigasyonunda tabletlerin bırakıldığı örtüler, havalandırma sağlandıktan sonra toplanarak, üzerindeki kalıntılar çukura gömülmelidir.
* Un fabrikalarında atomizör ile yapılan Dichlorvos uygulamasını yapan eleman maske kullanmalı yada ağız ve burnunu tülbentle kapatmalıdır.
Fümigasyonlarda kullanılan gazlarla zehirlenme halinde şu belirtiler görülür.
* Solunum yetmezliği
* Çift yada bulanık görme
* Baş dönmesi
* Baş ağrısı
* İştah azalması
* Karın sancısı
* Zihin karışıklığı
* Titremeler
* Kulak uğultusu
* Boğaz kuruması
* Bitkinlik
* Konuşma güçlüğü
Fümigasyon sırasında herhangi bir kişi de bu belirtilerden biri veya birkaçı görüldüğünde vakit kaybetmeksizin ilk yardıma başvurulmalıdır. Olanak varsa bir kişi hastaya ilk yardımı yaparken diğer bir kişi doktor çağırmalıdır.
Doktor gelinceye kadar alınacak ilk yardım önlemleri şunlardır.
* Hasta yürütülmeksizin açık havaya taşınmalıdır.
* Tüm kapı ve pencereler açılmalıdır.
* Hastanın giysileri gevşetilmeli ve rahatlatılmalıdır.
* Solunum durmuş yada düzensiz ise yapay solunum uygulanmalıdır.
* Üşümesini önlemek için hasta battaniyeye sarılmalıdır.
* Hasta sakin tutulmaya çalışılmalıdır. Hastanın paniğe kapılmaması gereklidir.
* Hasta gazın etkisi ile iki büklüm olmuşsa sessiz ve karanlık bir odaya alınmalıdır.
* Hastaya hiçbir şekilde alkol verilmemelidir.
Zehirlenmeler ciddi bir düzeyde ise tüm fümigasyon ekibi hastanede doktor gözetimine alınır ve zehirlenmeye neden olan fümigant ve özellikleri konusunda doktora bilgi verilerek tedavinin yapılması sağlanır.
Fumigasyon tarımsal ürünlerde zararlı olan organizmaların zehirli gaz kullanılması yoluyla öldürülmesidir.
Fumigasyon özellikleri ambar zararlıları ile mücadele konusunda tüm dünyada diğer mücadele yöntemlerine oranla daha yaygın olarak kullanılan bir yöntemdir. Yaygın olma nedenleri şöyle açıklanabilir.
* Bulaşık ürüne doğrudan uygulanabilir.
* Uygun fumigant seçilmiş ve uygun teknik kullanılmışsa üründe koku ve kalıntı bırakmaz.
* Ürünün her yerinde ve zararlıların tüm yaşam devrelerine etkilidir.
* Kısa sürede kesin sonuç verir.
* Kısa sürede geniş çaplı uygulamalara olanak verir.
* Diğer mücadele yöntemlerine göre daha az girdi ve işgücü gerektirir.
Fumigasyon için zehirli gaz sağlanan kimyasal maddelere fumigant adı verilir. Çok sayıda fumigant bulunmakla beraber yurdumuzda daha çok Methyl bromide ve Ali-minium phospide etkili maddeli fumigantlar kullanılmaktadır. Ayrıca yarı fumigant etkili Dichlorvos etkili maddeli preparatlann bu özelliklerinden bazı koşullarda ambar zararlılarına karşı mücadele konusunda yararlanılmaktadır.
Methyl bromide (CH3 Br) cam tüp, teneke kutu gibi ambalajlar içinde yüksek basınç altında sıvı halde bulunan bir fumiganttir. Bu sıvı basınç baskısından kurtulup serbest hava içine geçince renksiz ve kokusuz bir gaz halinde bulunduğu ortama yayılır.
Methyl bromide'in fumigant olarak önemli özelliklen, alev alıcı olmaması, çok düşük sıcaklıklarda gaz haline geçebilmesi, hızlı biçimde yayılabilmesi ve emilme yoluyla hızla materyale nüfus edebilmesi olarak belirtilebilir. Renksiz ve kokusuz olma özelliğinden dolayı Methyl bromide preparat halinde % 2 oranında Chloropicrin içerir. Chloropicrin gözlerde yanma ve yaşartma özelliği nedeni ile fumigasyon uygulamalarında uyarıcı gaz olarak görev yapar.
Aliminium phospide etkili maddeli fumigantlar ticari olarak katı formda tablet, Pellet yada torbacıklar biçiminde ambalajlanmıştır. Bu fumigantlara kimyasal bileşiminden dolayı Alüminyum fosfit veya magnezyum fosfit etkili maddeli fumigantlar da denilmektedir. Fumigant havanın nemi ile temas ettikten yaklaşık bir saat sonra bulunduğu ortama yayılan Hidrojen fosfür (PH3 ) gazı çıkarır. Bu gaz karpit veya sarımsak kokusunda ve genizi yakan yanıcı bir gazdır. Ancak fumigantın bulunduğu ortama amonyak (NH3) ve karbondioksit (CO2 ) gibi söndürücü gaz verilmesi, hidrojen fosfürün yanıcı özelliğini kontrol altına alınmasını sağlar.
Dichlorvos etkili maddeli preparatlar ise emülsiyon formlu ilaçlardır. Dichlorvos özellikle sıcak ortamlarda buharlaşarak bulunduğu ortama yayılır ve zararlıları kontak etkisinin yanı sıra solunum yoluylada etkiler. Ancak Dichlorvos'un materyal içine nüfuz etme ve yumurta dönemine etkisi yoktur. Bu nedenle klasik fumigantlardan ayrılır. Sadece materyal dışındaki boşluklarda bulunan zararlılara etkisi söz konusudur.
Fümigasyon Yöntemleri
1. Vakumlu fumigasyon
Fumigasyon uygulanacak ortamın havasının önce boşaltılıp, sonra bu ortama hava gaz karışımının verilmesi yoluyla yapılan fumigasyona denilir. Kısa sürede sonuç alınan ve gazlanan materyalin her yerine hızlı bir nüfuz sağlanan bir yöntemdir. Özellikle paketlenmiş gıda maddeleri, pamuk ve tütün balyalan gibi sıkıştırılmış materyallerin fumigasyonunda kullanılan bir yöntemdir. Ancak vakumlu fumigayon özel düzen, araç ve gereç gerektirmesi nedeniyle pahalı bir yöntem olarak göze çarpar. Buna karşın vakumlu fumigasyondan, hızlı sonuç beklenen dış satıma dönük malların fumigasyonu için yararlanılmakta ve bu amaçla dışsatım merkezlerinde bulunan sabit veya seyyar vakumlu fumigasyon düzenleri bulunmaktadır.
2. Atmosferik fumigasyon
Normal hava basıncı altında yapılan fumigasyon uygulamasına denilir. Basit ucuz, fazla işgücü gerektirmeyen, değişik koşullar ve değişik ortamlarda uygulanabilen bir yöntem olması nedeniyle yaygın bir kullanılma alanına sahiptir. Burada yukarıda sözü edilen fumigantlarla ülkemizde ambarlanmış ürünlerdeki zararlılara karşı uygulanan atmosferik fumigasyon yönteminin uygulama biçimlerine değinilecektir. Sözü edilen uygulamalar hububat ve mamulleri, kuru tütün, kuru meyve, kuru sebze(baklagiller) vb. ambarlanmış ürünlerdeki zararlılara karşı yapılmaktadır.
2.1. Fumigatuvar ( gazlama odası) Uygulamaları
Fumigasyon için yapılmış gaz geçirmez odalara Fumigatuvar (gazlama odası) uygulamaları yada gazlama odaları denilir. Bu yapılar değişik boyutlarda olabilmektedir..Taşınabilecek boyda olanları olduğu gibi sabit büyük fumigatuvarlar da bulunmaktadır. Normal bir fumigatuvarda ürün giriş çıkışı için uygun bir kapı, bir gaz verme donanımı, gazın ortamda dağılmasını sağlayan bir vantilasyon düzeni bulunur. Kapı dışardan açıp kapamaya uygun olarak ve kapandığında gazın kaçmasına olanak vermeyecek biçimde yapılmıştır.
Fumigatuvarlarda fumigasyon uygulaması şöyle yapılır.
* Fumige edilecek bulaşık ürün, bölümler halinde ve bölümler arasında gaz sirkülasyonunu sağlayacak aralıklar bırakılarak yerleştirilir (ürünün tıka basa yerleştirilmesi gazın ürüne nüfuzu ve uygulamanın başarısı yönünden sakıncalıdır).
* Fumigatuvar hacmi ve doza göre. fumigatuvara verilerek fumigant miktarı hesaplanır.
a)Fumigasyonda Aliminium phospide etkili maddeli fumigantlar kullanılacaksa;
* Gerekli miktardaki fumigant oda ve ürün içine tek düze biçimde dağıtılarak kapı kapatılır. Vantilasyon düzeni bir süre çalıştırılarak gazın dağılması sağlanır.
* Aliminium phospide etkili maddeli fumigantlar, hububat fumigasyonu için çelik yada beton silolarda ürün içine verilerek uygulanır. Bu uygulamada fumigant, tabletleri özel sonda aleti ve ürün miktarına göre ayarlanan dozla (g /ton) ürünün çeşitli derinliklerine dağıtılır. Diğer bir yöntem ise, gene ürün miktarına göre belirlenen miktardaki tabletin hesaplanan zaman aralıkları ile ürünü silolara taşıyan evatörlere bırakılmasıdır.
b) Fumigasyonda Methyl bromide kullanılacaksa;
* Odanın kapısı kapatılır.
* Gerekli miktardaki t'umigant bir hortum aracılığı ile gaz verme deliğinden odaya sevkedilebilir ve vantilasyon ile dağılım sağlanır.
* Gazın odaya verilmesinde anahtar veya aplikatörden yararlanılır, (anahtar adı verilen gerece çadır uygulamalarında değinilecektir. ) Aplikatör Methyl bromide' in metal tüplerine takılan bir araçtır. Önce gerekli miktardaki sıvı Methyl bromide tüpü ile aplikatör arasındaki musluk açılarak aplikatöre alınır. Aplikatöre alınan gazın miktarı aplikatör haznesinin yanında bulunan ve bileşik kap yöntemi ile işleyen bir canı borucuk ile ölçülür ve ayarlanır. (Aplikatörde bu miktar İngiliz ağırlık birimi olan libre olarak okunduğu için önce kullanılacak fumigantın g olarak miktarının bu ölçü birimine çevrilmesi gerekir). Bundan sonra aplikatör ile gaz odasına uzanan hortum arasındaki musluk açılarak gazın odaya geçmesi sağlanır.
* Fumigatuvar gerekli süre kapalı tutulduktan sonra aspirasyon düzeneği çalıştırılarak gazın bacadan tahliyesi sağlanır.
2.2. Çadır altı uygulamaları
Bulaşık ürünün gaz geçirmez bir örtü altına alınması yoluyla yapılan uygulamadır. Bu uygulamalarda özel yapılmış tarpolin çadırlar veya polietilen örtüler kullanılır.
Çadır altı fumigasyonu için:
* Ürün, gaz sızmasını engelleyecek yapıda (şaplı beton veya plastik örtü ) düz bir zemin üzerine gaz sirkülasyonuna olanak verecek boşluklar bırakılarak yerleştirilir.
* Ürün miktarı veya hacmi ve doza göre verilecek fumigant miktarı hesaplanır.
a)Kullanılacak fumigant Aliminium phospide etkili maddeli ise :
* Fumigant tabletleri yığma dağıtılır.
b)Kullanılacak fumigant Methyl bromide ise;
* Ürün yığınının üst bölümüne gaz dağıtım düzeni yerleştirilir. Bu düzen 15 cm uzunlukta haç biçiminde bir metal boruya bağlanan 6 mm çaplı plastik hortumlardan oluşur. Haç biçimindeki boruya bağlı hortumlardan 3 tanesi yığının iki yanı ve ortasına yerleştirilir. Yığın boyunca uzanan bu hortumlarda gaz çıkışı için 75 cm aralıklarla delikler açılmıştır. Haç biçimli borunun dördüncü ucu ise aplikatöre veya anahtar adı verilen gerece bağlıdır. Aplikatörün kullanılma şekline t'umigatuvar uygulamalarında değinilmiştir. Anahtar ise Methyl bromide' in 453 gr. (1 pound) veya 680 gr. (1.5 pound) 'lik teneke kutu biçimindeki ambalajlan için özel olarak yapılmıştır.
* Anahtarın orta kısmına yerleştirilen teneke kutu anahtarın kapatılması yoluyla sıkıştırılır. Sıkışma sonucu anahtarın iç tarafında bulunan sivri uçlu boru kutu içine girer. Sivri uçlu boru gazın kaçmasını önlemek için lastik conta ile donatılmıştır. Kutu içindeki Methyl bromide bu borudan haç biçimli boruya, oradan da plastik hortumlara geçer ve ürün yığın içinde dağılır.
* Dağıtım düzeni hazırlandıktan sonra çadır, ambar dışında kalmak üzere yığının üzerine örtülür ve etekleri kum torbalan ile sıkıştırılarak kapatılır. Gaz verilmeden önce dağıtım düzeninin çadıra girdiği noktaya kum torbası konulmaz. Aksi halde kum torbası hortumu ezerek tıkanmasına yol açar. Bu da gazın çadır altına geçmesini engeller.
* İster aplikatörle, ister anahtarla olsun ürün için gerekli miktardaki fumigant çadır altına verilir. Fumigantın tümünün yığına geçtiği belirlendikten sonra haç şeklindeki boruyu anahtar veya aplikatöre bağlayan plastik hortum çıkarılarak çadırın altına itilir ve bu nokta kum torbası ile sıkıca kapatılır. Ancak şu nokta üzerinde önemle durmak gereklidir. Fumigasyonda Methyl bromide' in 453 veya 680 gr.hk teneke ambalajlı olanlarının kullanılma zorunluluğu varsa yapılacak yığın ölçülerinin bu miktarlara göre ayarlanması gereklidir. Çünkü anahtarla kullanılan bu ambalajlardan belirli miktarda gaz ölçme olanağı yoktur. Bu nedenle ürün yığınının boyutları kutu içindeki gazın tümünü kullanmaya olanak verecek hacmi sağlayacak şekilde ayarlanır. Bir örnekte açıklamak gerekirse; elimizde 453 gr'lik teneke ambalaj var, dozumuz m3 için 30 g bu durumda yığının hacmi 453:30=15.1 m3 olmalıdır.
* Fumigasyon süresi dolduktan sonra çadırın çevresindeki kum torbalan alınır. Rüzgar arkaya alınmak suretiyle çadır iki tarafından tutularak açılır ve yığın çevresinden hemen uzaklaştırılır. En az bir saat havalandırıldıktan sonra fumigasyon sona erdirilir.
2.3. Hacim (boşluk) fumigasyonun şeklindeki uygulamalar
2.3.1. Geniş kapasiteli un fabrikalarında hacim fumigasyonu uygulaması
Geniş kapasiteli un fabrikalarında yapılan hacim fumigasyonun da tablet formundaki Aliminium phospide etkili maddeli fumigantlar ve Dichlorvos etkili maddeli preparatlardan yararlanılır. Bu uygulamanın yapılacağı fabrikaların meskun yerlerle bağlantısı olmaması kapı ve pencereleri kapatıldığı zaman gaz kaçırma olasılığı olmaması gibi özellikleri taşıması gereklidir. Bu özelliklere sahip yapılarda uygulama şöyle yapılır.
* Fabrika çıkış kapısı dışındaki tüm kapıları ve pencereleri ile dışa açık filtrasyon ve havalandırma boruları kapatılır.
* Fabrika içindeki tüm makinelerle ( elek, vals, irmik, şasörü vb. ) makineler arasında bağlantı sağlayan elevatör ve taşıma borularının kapakları açılır. Bu işlem gazın bu bölümlere kolayca nüfuzunu sağlar.
* Fabrika hacmi ve doza göre fümigant miktarı hesaplanır.
a) Uygulamada Aliminium phosphide etkili maddeli tablet formlu fumigantlar kullanılacaksa;
* Hesaplanan fümigant miktarının fabrikanın her kat veya bölmesine düşen miktarı bulunur ve fümigant ambalajlı olarak bu ünitelere dağıtılır.
* Tüm işlemler son kez gözden geçirildikten ve eksiklikler giderildikten sonra fümigant verilmesine başlanır. Fümigant verilmesine çıkış kapısına en uzak yerden, genellikle en üst kattan başlamak gereklidir. Bu şekilde tüpler açılarak tabletler önceden serilen örtüler üzerine dağıtılır. Tabletler l saat sonra gaz vermeye başladığına göre tablet verimi ile çıkış kapısının kapanması arasındaki sürenin l saat olması gereklidir. Bu nedenle işgücü yada ekipteki eleman sayısı fabrika büyüklüğüne göre bu sürede fümigantın verilmesini sağlayacak şekilde ayarlanmalıdır. Aksi halde gazın dışarı kaçması ve uygulamayı yapanların gazdan etkilenmeleri gibi sakıncalar doğacaktır.
* Çıkış kapısının kapatılması fumigasyonun başlangıç zamanıdır. Fümigasyonda 1 tablet (3 gr.)/ m3 dozu kullanılırsa, fabrika 72 saat (3 gün ), 2 tablet (6 gr)/m3 dozu kullanılırsa fabrika 48 saat süre ile kapalı tutulur. Süre dolduktan sonra fabrikaya girilmeksizin dışardan açılabilen kapı ve pencereler açılarak fabrika 1-2 saat havalandırılır. Daha sonra içeri girilerek üzerinde fümigant kalıntıları bulunan örtüler toplanır. Bu kalıntılar daha sonra bir çukura gömülür.
Aliminium phospide ile yapılan bu uygulamada ortalama sıcaklığın 16°C 'nin üzerinde olması şarttır.
b) Uygulamada Dichlorvos etkili maddeli preparatlar kullanılacaksa ;
* Fabrikanın her 100 m3 boşluğu için bir litre su hesaplanarak ilaçlı su karışımı hazırlanır.
* Karışım, en üst kattan başlanarak atomizör ile fabrika boşluğuna verilir. İlacın fabrikadaki hububat veya un üzerine direkt olarak verilmemesi için özen gösterilmelidir.
* İlaçlamadan sonra fabrika 12-16 saat kapalı tutulur. Bu süre sonunda bir saat havalandırma yapılarak içeri girilir.
Dichlorvos uygulamaları için sıcaklığın 10°C 'nin üzerinde olması gereklidir.
Fabrikada yapılacak genel temizlikten sonra Dichlorvos uygulaması zararlılarla savaşım için etkili bir önlemdir.
2.3.2. Tütün depolarında hacim fumigasyonu
Aliminium phosphide etkili maddeli tablet fumigantlar, içinde balya halinde tütün bulunan depolarda hacim fumigasyonu yoluyla kuru tütün zararlıları ile savaşım için kullanılmaktadır. Bu uygulamanın ön koşulu ile kapı ve pencereleri kapatıldığında deponun gaz kaçırmamasıdır. Bu uygulama için;
* Deponun hacmi ve doza göre fümigant miktarı hesaplanır.
* İlgili kişi ve kuruluşlar uygulamadan haberdar edilmelidir.
* Fümigasyon sırasında sigara içilmemelidir.
* Fümiganllar kesinlikle deri ile temas etmemelidir.
* Methyl bromide uygulamasında gözlerde yaşarma olması gaz kaçağı olduğunu belirler, bu durumda kaçağı önleyici önlemlerin alınması gerek fümigasyonun başarısı, gerekse insan ve çevre sağlığı yönünden zorunludur.
* Aliminium phospide uygulamasında ise gaz kaçağı belirtisi çevrede karpit kokusuna benzer kokunun duyulmasıdır. Yine gerekli önlemler alınmalıdır.
* Aliminium phospide ambalajlan açık havada ve ihtiyaca yetecek kadar açılmalıdır.
* Aliminium phospide ile yapılan hacim fumigasyonlarında yapının bazı kapı ve pencerelerin havalandırmayı sağlamak üzere dışardan itme suretiyle açılabilecek şekilde ayarlanması gereklidir.
* Havalandırma tam olarak sağlanmadan fumigasyon ortamına yaklaşılmamalı ve girilmemelidir.
* Havalandırmayı sağlamak amacıyla fumigasyon ortamına girmek için varsa gaz maskesi kullanılmalıdır. Maske yoksa havalandırma önlemleri ortama kısa aralıklarla girip çıkılarak ve solunum tutularak alınmalıdır.
* Hacim fümigasyonunda tabletlerin bırakıldığı örtüler, havalandırma sağlandıktan sonra toplanarak, üzerindeki kalıntılar çukura gömülmelidir.
* Un fabrikalarında atomizör ile yapılan Dichlorvos uygulamasını yapan eleman maske kullanmalı yada ağız ve burnunu tülbentle kapatmalıdır.
Fümigasyonlarda kullanılan gazlarla zehirlenme halinde şu belirtiler görülür.
* Solunum yetmezliği
* Çift yada bulanık görme
* Baş dönmesi
* Baş ağrısı
* İştah azalması
* Karın sancısı
* Zihin karışıklığı
* Titremeler
* Kulak uğultusu
* Boğaz kuruması
* Bitkinlik
* Konuşma güçlüğü
Fümigasyon sırasında herhangi bir kişi de bu belirtilerden biri veya birkaçı görüldüğünde vakit kaybetmeksizin ilk yardıma başvurulmalıdır. Olanak varsa bir kişi hastaya ilk yardımı yaparken diğer bir kişi doktor çağırmalıdır.
Doktor gelinceye kadar alınacak ilk yardım önlemleri şunlardır.
* Hasta yürütülmeksizin açık havaya taşınmalıdır.
* Tüm kapı ve pencereler açılmalıdır.
* Hastanın giysileri gevşetilmeli ve rahatlatılmalıdır.
* Solunum durmuş yada düzensiz ise yapay solunum uygulanmalıdır.
* Üşümesini önlemek için hasta battaniyeye sarılmalıdır.
* Hasta sakin tutulmaya çalışılmalıdır. Hastanın paniğe kapılmaması gereklidir.
* Hasta gazın etkisi ile iki büklüm olmuşsa sessiz ve karanlık bir odaya alınmalıdır.
* Hastaya hiçbir şekilde alkol verilmemelidir.
Zehirlenmeler ciddi bir düzeyde ise tüm fümigasyon ekibi hastanede doktor gözetimine alınır ve zehirlenmeye neden olan fümigant ve özellikleri konusunda doktora bilgi verilerek tedavinin yapılması sağlanır.