Mr.Muhendis
16.02.2010, 16:06
Süs bitkileri yetiştiriciliğinde kullanılan toprak başlı başına yeterli bir kaynak değildir Toprak bazı materyallerle karıştırılarak bitki için uygun bir harç haline getirilmelidir. Bu harçları hazırlarken yapılacak hatalar ürün, zaman ve emek kaybına neden olacaktır. Bu nedenle öncelikle harçların hazırlanmasında kullanılan materyalleri tanımak gerekir
Ülkemizde harç hazırlamada genel olarak toprak, çiftlik gübresi, dere kumu, perlit, torf, yaprak çürüntüsü kullanılmaktadır. İyi bir harç toprak, organik materyal ve kaba materyalin değişik oranlarda karışımından oluşmaktadır Son yıllarda topraklı karışımların bazı dezavantajları (toprak yorgunluğu, çeşitli hastalık ve zararlılara yataklık yapması, tuzluluk sorunu, sterilizasyon zorluğu gibi) nedeniyle topraksız kültür dikkat çekmesine karşın, burada yine yaygın olarak kullanılan topraklı karışımları oluşturan materyaller ve hazırlanan harçlar üzerinde durulacaktır.
1. Saksı harcı hazırlamada kullanılan Materyaller
1.1. Toprak
Toprak katı, sıvı ve gaz halindeki maddelerden oluşmuş, üç fazlı bir sistem olarak kabul edilir. İyi bir bitki gelişimi için bu üç faz arasında belirli bir denge bulunması gerekir. Toprağın katı fazı inorganik ve organik maddelerden oluşur İnorganik maddeler çeşitli büyüklükteki parçacıklardan meydana gelir. Topraktaki inorganik maddelerden büyüklükleri 2 mm'den fazla olanlar (taş, çakıl v.b.) toprağın iskelet maddeleri olarak kabul edilir. Toprakta asıl işleve sahip olan 2 mm'den küçük parçacıklar ise kum, silt (0.002 - 0.02 mm) ve kil (<0.002 mm.) olmak üzere değişik gruplara ayrılır. Topraktaki organik maddeler ise canlı ve cansız organizmalardan oluşur Canlı organizmalar içerisine toprak florası (mikroorganizmalar) ve toprak faunası (toprakta yaşayan hayvanlar) girmektedir Cansız organik maddeler ise çeşitli ayrışma derecelerindeki hayvansal ve bitkisel artıkları içerir. Organik maddenin ayrışma ve parçalanması ile oluşan "humus" kolloidal özellikte olup, su ve bitki besin maddelerinin tutulmasında önemli rol oynar Harçta kullanılacak toprağın ideal olarak tınlı (% , 7-27 kil, % 28-50 şilt ve % 22-52 kum) olması istenir. Fakat ülkemiz toprakları genelde killi-tınlı olduğundan iri dere kumu veya iri perlitin toprağa katılması uygundur Toprağın karıştırılmadan önce tuzluluğu ölçülmeli, yüksek ise yıkanmalı veya tuzluluğu düşük başka bir toprak kullanılmalıdır. Harç toprağı yaklaşık % 20 dolayında kil içermeli ve 5.5 - 6.5 arasında bir pH değerine sahip olmalıdır Toprakta iyi bir agregasyon mevcut olmalıdır Agregatlar kararlı olmalı; toprak ıslandığında parçalanmama!) ve dağılmamalıdır. Harç toprak yeterince organik madde kapsamalıdır.
1.2. Kum ve çakıl
Kum, harca ilave edilen önemli bir materyaldir. Kum ve çakıl arasındaki fark parça büyüklüğünden kaynaklanmaktadır İnce kum: 0.02-0.2 mm, kaba kum 0.2-2.0 mm, çakıl: >2.0 mm tane çapına sahiptir Süs bitkileri yetiştiriciliğinde tatlı ve akar su kaynaklarından elde edilen, çok ince taneli olmayan ve toprak içermeyen dere kumlan idealdir. Kum ve çakıl yalnız başlarına iyi bir drenaj hızına sahiptir ve geçirgendir. Bununla birlikte bu materyaller bir harca karıştırıldıklarında, daha çabuk karışıma giren başka materyallerin fiziksel özelliklerinin etkisinde kalarak hep aynı sonucu vermezler. Bu arada bir kumun seçiminde dikkate alınacak en önemli nokta, karbonhidratlardan arınmış olmasıdır Eğer kum karbonatlı ise, harcın pH'smda yükselmelere neden olacak ve dolayısıyla basta iz elementlerin ve organik azotun yarayişhliği azalacaktır. Kum saksı harcının gevşek ve geçirgen olması için kullanıldığı gibi, saf halde çeliklerin köklendirilmesmde de kullanılmaktadır. Ancak alkali yapıda (pH 8) olduğunda zararlı olabilir.
1.3. Çiftlik gübresi
Organik gübrelerin en önemlisi olan çiftlik gübresi ya da ahır gübresi genellikle sığır, at, koyun, keçi gibi hayvanların katı ve sıvı dışkıları ile yataklık olarak kullanılan sap saman gibi materyallerden oluşur. Çiftlik gübresinin içerdiği besin maddeleri hayvanların cinsi, yaşı, gördüğü iş, kullanılan yem ve yataklığın cins ve miktarı, gübrenin ahır ve gübrelikte saklanma durumu, gübredeki katı ve sıvı dışkı oranı gibi elementlere bağlı olarak değişmektedir. Çiftlik gübresinde % 70-80 su, % 15-20 organik madde % 5-10 inorganik maddeler ile % 0.5-0.7 N, % 0.2 - 0.3 fosfor, % 0.4 - °/o 1.7 K20 bulunmaktadır Buna ek olarak Ca, Mg, S, Fe, Mn, Sn, Cu, B ve Mo gibi elementleri de içermektedir Süs bitkilerinde harçlar için kullanılmaya en uygun ahır gübresi sığır gübresidir. At, koyun, tavuk ve kuş gübreleri fazla miktarda azot ve fosfor kapsamaları ve hızlı etki yapmaları nedeniyle ancak şerbet şeklinde verilebilir. At ve koyun gübreleri bünyelerinde az su içerdiğinden ve taze iken çürümeleri esnasında yüksek sıcaklık verdiklerinden sıcak gübrelerdir. Ağır killi topraklarda kullanılır. Sığır ve manda gübreleri ise bünyelerinde yüksek oranda su içerdiklerinden, taze iken çürümeleri esnasında düşük sıcaklık verirler Bunlar da soğuk gübrelerdir Kumlu topraklar için uygundur Taze haldeki çiftlik gübresindeki tuz miktarı yüksek olduğundan hemen kullanılmaz. Gübreliklerde en az bir yıl çürütülmelidir. Üzerinde çıkan otların çokluğu ve gelişmesi pratik olarak gübrenin iyi olduğunu gösterir.
1.4. Çürümüş yaprak toprağı (Yaprak çürüntüsü)
Geniş yapraklı veya ibreli ağaç yapraklarının parçalanması ve çürümesi sonucu oluşan materyallerdir. Koyu kahverengi toz şeklinde veya ince parçalar halindeki bu materyal, humusça oldukça zengin olup az miktarda besin maddesi içerir. Organik madde kaynağı olarak, özellikle saksı harçlarında başka materyallerle çeşitli oranlarda karıştırılarak yaygın şekilde kullanılır. Yaprak çürüntüsü, ormanlık alanlarda yüzeydeki yaprak döküntü tabakasının hemen altında doğal olarak bulunduğu gibi, yaprakların bir sandık veya tel kafes içerisine yığılması ve çürütülmesi yoluyla da yapay olarak hazırlanabilir. Çürümeyi kolaylaştırmak için yaprak tabakaları arasına azotlu bir bileşik katılmış toprak ince tabakalar halinde serilmeli ve sulanmahdir. Meşe ve özellikle kayın yapraklarından oluşan yaprak çürüntüleri en iyileridir. Ülkemizde "kestane toprağı" olarak bilinen toprak, kestane ağaçlarının altından alınan çürümüş yaprak toprağıdır. Erica, Calluna, Arbutus, Cistus, Rhododendron gibi fundalığı oluşturan bitkilerin (Ericaceae = Fundagiller familyası) artıklarının fermantasyonu (çürümesi) sonucu elde edilen siyah renkte kumlu geçirgen toprak da "funda toprağı"dır. Besin maddesince oldukça fakirdir. İğne yapraklı ağaçlardan (özellikle çam ağaçlarından) dökülen yaprakların çürümesi sonucu oluşan topraklar da "çam ibreli toprak dır. Bunlar, pH'si oldukça düşük, gevşek ve çok geçirgen topraklardır. Ancak uzun süre bekletildiklerinde geçirgen özelliklerini kaybederler. Çam ibreli toprağın yarı yarıya torf ile karıştırılmasıyla hazırlanan harç asitli ortam isteyen Açelya, Kamelya gibi bitkiler için ideal bir ortam oluşturur. Genel olarak çürümüş yaprak toprağının harca karıştırılması, bitkiye besin maddesi sağlamaktan çok saksı harcının PH' ını düşürmek, harca organik madde sağlamak, harcın su tutma kapasitesini artırmak amacıyladır.
1.5. Çayır toprağı
Çayırlı sahalardan elde edilen değerli bir toprak olmakla beraber elde edilmesi güç olduğundan pratikte pek kullanılmaz. Çayır toprağı genellikle killi olduğundan çiftlik gübresi, kum veya kompost ile karıştırılmak suretiyle kullanılmalıdır.
1.6. Torf (Turba veya peat)
Saksılı süs bitkileri yetiştiriciliğinde çok değerli bir materyaldir. Torf, nemli ve çok yağış alan, yaz sıcaklıklarının düşük olduğu yörelerde bataklık ve benzeri su altındaki arazilerde yetişen bitkilerin kısmen çürümesi ve kalın yataklar meydana getirmesi sonucu oluşur Çürüyen bitki çeşidine, çürüme derecesine ve iklime göre peat (torf) farklılık gösterir ve sphagnum peat, hypnum peat, sedge peat, forest peat, black peat gibi isimler alır. Asit reaksiyonludur (pH: 3.5 - 4.5), azot dışında (% 3.5 azot içerir) besin maddelerince fakirdir, hafif geçirgen ve gevşek yapıda olup, su tutma kapasitesi çok yüksektir. Torfun alınabilir su miktarı % 59' dur. Nispeten sterildir, bu bakımdan toprağa göre çok avantajlıdır. Kahverengiden siyaha kadar değişen renkte, lifli, taneli yapıda veya toprak halindedir. İngiltere, İrlanda gibi kuzey ülkelerinde torf, turbiye adı verilen sahalardan kalıplar halinde kesilerek çıkarılmakta, kalıp halinde veya öğütülmüş olarak ihraç edilmektedir. Ülkemizde de değişik yörelerde ve kalitelerde torf bulunmaktadır. En zengin torf yatakları Bolu-Yemçağ (Reşadiye gölü) yöresindedir. Bunun dışında Abant, Kayseri ve Giresun çevresinde de torf yataklarına rastlanmaktadır. Piyasada ithal ve yerli torflar bulunmaktadır. Torf tamamen kuruduğunda bünyesine su absorbe etmesi çok güç olduğundan, kullanımında bu hususa çok dikkat etmek, hep nemli tutmaya özen göstermek gerekir.
1.7. Perlit
Volkanik orijinli, kimyasal bileşimi alüminyum silikat olan bir kayaçtır Topraktan çıkarılan bu kayaç parçalanır, elenir ve sonra fırınlarda 1000°C'ye kadar ısıtılarak beyaz, hafif ve parçacık!), patlamış küçük mısır tanelerine benzer bir yapıya dönüştürülür Hacim ağırlığı l 13 g/cm"tür. Saksı kapasitesi ve solma noktası arasındaki su hacmi % 7' dir. Perlit değişik büyüklüklerde olabilir. 1-5 mm çapındakiler karışımlarda kullanılır.
Ülkemizin dünya perlit kaynaklarının yarısından fazlasına sahip olması yanında, perlitin belli başlı özellikleri süs bitkileri yetiştiriciliğinde yaygın olarak kullanılmasına nedendir. Perlit kimyasal olarak nötrdür, sterildir standart ve hafiftir. Özellikle iri perlitin drenaj ve havalanması çok iyidir. Hücreli bünyesinin kapalı oluşu nedeniyle, su sadece parçacıkların yüzeyinde ve parçacıklar arasındaki boşluklarda tutulur. Bu da, yüksek oranda perlit içeren harcın iyi drene olduğunu ve fazla su tutmadığını gösterir. Uzun yıllar kullanılabilir. Besin maddesi içermez Saf olarak veya torf ile karıştırılarak süs bitkilerinden alınan çeliklerin köklendirilmesinde başarıyla kullanılır. Harç içersine de belirli oranlarda katılmak suretiyle yaygın olarak kullanılmaktadır.
1.8. Vermikülit
Isıtılınca belirli şekilde genişleyen mikalı mineraldir. Hacim ağırlığı 0.089 cm³'tür. Kimyasal bileşimi sulu Mg-AI - Fe silikattır. Gelişmiş ülkelerde harç yapımında kullanılmaktadır. Sterildir, fazla miktarda su absorbe etme yeteneğindedir. Parçacık büyüklüğüne göre sınıflandırılır. Vermikülitin pH değerlen farklı olan iki tipi vardır. Hafif asidik (pH: 6 - 6.8) olanı yetiştiricilikte aranır Diğerinin pH'si, nötrün üstündedir: Alkali şartlarda mineral beslenme daha güç olduğundan pek istenmez. Vermikülitin saksı kapasitesi ve solma noktası arasındaki su hacmi % 42'dir. Gözenekli olup, su ve hava oranı iyidir.
Vermikülit yetiştirme ortamı olarak, uzun devre ürünü için kullanıldığında bal peteği şeklindeki yapılar çökerek havalanma ve drenaj azalır, ortam ıslak bir duruma geçer. Bu nedenle harç yapımında içine bir miktar torf veya perlit karıştırılır.
1.9. Kompost
Her çeşit bitkisel döküntü ve organik artıkların bakteriler yardımıyla çürütülmesiyle hazırlanır. Bu amaçla mutfak artıkları (meyve, yumurta kabuklan, çay artıkları v.b.) yaprak, saman, biçilmiş çim, sebze, meyve, çiçek saplan kullanılabilir.
Kompost hazırlanacak yere bir metre genişlikte, istenen uzunlukta sığ bir çukur açılır. Çukurun dibine 10 cm yükseklikte bir drenaj tabakası (iri dişli kum ve çakıl taşlan karışımı) yerleştirilir Toprak üstüne 15 cm yükseklikte bitki artıkları yayılıp üstüne kireç serpilir. Im'komposta 5-6 kg sönmemiş kireç verilir Bunun üstüne yine aynı yükseklikte bitki artığı yayılıp üstünde nitrojenli gübre - NH4 (S04)2 veya NH4NO3 serpilir ve toprakla örtülür. Bu işleme yığının boyu 1.20 metreye ulaşıncaya dek devam edilir. En üste de 5 cm'lik toprak örtülür. Yağışların olmadığı zamanlarda yığın sık sık sulanarak nemli tutulmalıdır. Yığın zaman zaman aktarılarak üst ve alt kısımların yer değiştirmesi, dolayısıyla havalanması sağlanır Sıcak havalarda iki ayda, soğuk havalarda dört ayda kompost hazır hale gelir. Kompost, aynı ağırlıktaki çiftlik gübresine göre besin maddelerince daha fakirdir Açık havada kurutulmuş kompost % 0.6 N, % 0.2 P ve % l K; ahır gübresi ise % 0.7 N, % 0.3 P ve % l .7 K içerir.
1.10. Yeşil gübre
Bakla, bezelye, çayır üçgülü, tüylü fiğ gibi yetiştirme süresi kısa olan baklagillerin ve buğdaygillerin çiçeklenme devresinde toprağa gömülmesine yeşil gübreleme, bu amaçla kullanılan bitkilere de yeşil gübre denir. Baklagillerin köklerinde havanın serbest azotunu tutmaya yarayan nodoziteler bulunduğundan, toprağı nitrojen bakımından zenginleştirirler. Yeşil gübre, toprağa bitki besin maddesi sağladığı gibi, toprak geçirgenliğini artırır ve havalandırmayı iyileştirir.
Doğrudan bahçeden alınarak saksılara konulan toprak, iç mekan saksılı süs bitkileri için uygun değildir. Bu topraklarda bulunabilecek hastalık ve zararlılar iç ortamlardaki ılık şartlarda hızlı bir artış göstererek süs bitkilerine zarar verebilir. İç mekan saksılı süs bitkileri kompost adı verilen ortamlarda yetiştirilmelidir. Ayrıca harç olarak da ifade edilen ve farklı materyallerin karıştırılması ile elde edilen ortamlarda bahçe toprağı, dere kumu, yanmış ahır gübresi, yaprak çürüntüsü, orman altı toprağı, çayır toprağı, torf, perlit, vermikülit, kompost ile yeşil gübre kullanılmaktadır. Bu materyaller farklı oranlarda karıştırılır ve dezenfekte edildikten sonra kullanılmalıdır.
Toprak içeren kompostlar: Kompostların temeli verimli bataklık topraklarına dayanır. Bu topraklar otların iyice köklendikten sonra yığın haline getirilmesi ile elde edilirler. Kullanılmadan önce veya kum, gübre ve verimli toprak ile karıştırılmadan önce dezenfekte edilmeleri gerekir.
Topraksız kompostlar: Verimli toprakların temin edilmesi son derece zor, pahalı ve kalite bakımından da farklılık gösterdiklerinden günümüzde kullanılan modern kompostlar turba (bitki çürüntüsü) veya turba ve kum karışımından elde edilmektedir. Kaliteleri değişmediği gibi temiz ve hafif materyal olarak bilinirler. En önemli avantajı ise saksısı değiştirilecek süs bitkisinin turba içinde iyi bir gelişme göstermesidir. Çünkü bu ortamlar 2-3 ay bitkiyi besleyebilecek elementleri bünyelerinde bulundurur. Topraksız karışımların bazı dezavantajları da olabilir. Bazılarının ıslatılması zor olabilir ancak birçoğunda suyun ortama alınmasını sağlayan bazı ilaveler bulunmaktadır. Büyük çaplı bitkilerin saksıları değiştirilirken hafiflik dezavantaj olabilir. Böyle durumlarda kil saksılar kullanılır ve komposta bir miktar dişili dere kumu katılır. Böyle kompostlar belli bir şekli alacak biçimde preslenmemelidir. Aksi taktirde bitki kökleri açısından önemli olan hava boşlukları ortadan kalkar ve bitki zarar görür.
İnce çakıllar: Boşluk içeren kil agregatların oluşturduğu hidrokültürler köklerin tutunma yeri olarak kompostlarla yer değiştirmiştir. Bu ortamda hem bitki kökleri hem de agregatlar, sulandırılmış besin solüsyonuna bandırılır. Bu sistem evlerde özel bir saksı kullanılarak oluşturulur. Hidropot olarak bilinen bu
ortamlar pahalıdır ancak 2-3 haftada sadece bir defa sulanmaları bakımından avantaj sağlarlar. Gübrelerin ortama ilavesi özel bir filtre ile gerçekleştirilir.
Hidropot'larda yetiştirilen bitkiler daha etli ve kalın kök oluştururken normal toprakta yetişen bitkilerde ince ve lifli kökler oluşur. Fil kulağı (Philodendron scandens), potos sarmaşığı (Scindapsus uureus.), aglonema, beyaz yelken (Spathiphyllum wallisii) ve kaktüsler bu ortamda diğerlerine göre daha iyi gelişme göstermektedir. Saksıların değiştirilmesinde problemler yaşanabilir. Kompost ortamında yetiştirilen bitkiler de hidropotlara aktarılamaz.
2. Harçların Hazırlanması ve Sterilizasyon
Harç hazırlanırken toprak elenmeli, iri parçalar atılmalı, böylece parçacıkların homojen bir büyüklükte olması sağlanmalıdır. Karışımda kullanılacak materyal çok kuru ise hafifçe ıslatılmalıdir. Bu konu özellikle torf (peat) açısından önemlidir. Çünkü torf, kuru iken toprakla karıştırılırsa suyu yavaş emer. Ancak torfun çok yaş ve yapışkan olmamasına özen gösterilmelidir. Karıştırma işleminde, karışımı oluşturacak toprak, torf, kum gibi kısımlar tabakalar halinde üst üste yığılmalı ve daha sonra bir kürekle alt üst edilmelidir. Toprak karışımının hazırlanması, kullanılacağı günden tercihen en az bir gün önce yapılmalıdır. Bunu izleyen 24 saat içinde, nem bütün karışım içinde her tarafa eşit miktarda dağılma gösterir. Toprak karışımı, kullanılacağı zaman ufalanıp dağılmaması için bir parça nemlendirilmeli, fakat elle sıkıldığı zaman topak haline geçecek kadar da nemli olmalıdır. Bu, karışımın tavında olduğunu gösterir. Karışımlar bitkinin cinsine, türüne, üretim amacına, işletmecinin şahsi tecrübesine, yörenin mevcut olanaklarına göre değişiklik gösterir. İyi bir saksı harcı yeteri kadar gözenekli olmalı, suyu ve besin maddelerini bitkinin kolayca yararlanabileceği şekilde tutmalı, aynı zamanda iyi bir havalanmaya olanak vermelidir. Harç homojen, kolay bulunabilir, ucuz, temiz ve tercihen hafif olmalı, tuzluluk sorunu olmamalıdır Ülkemizde iç mekan yetiştiriciliğinde geleneksel olarak kullanılan standart saksı harcı;l kısım bahçe toprağı, l kısım yanmış çiftlik gübresi ve l kısım kum karışımı ile hazırlanmaktadır Son yıllarda toprak kapsamayan "topraksız karışım" adı verilen harçlar yaygın olarak kullanılmaktadır. Bu harçların hazırlanmasında; l kısım yaprak çürüntüsü, torf ya da kompost, kısım çiftlik gübresi, kısım kum ya da perlit karışımı kullanılmaktadır.
Çeşitli saksılı süs bitkileri yetiştiriciliğinde kullanılan bazı harç örnekleri aşağıda verilmiştir:
A. 2 kısım orman altı çürümüş yaprak toprağı
2 kısım bahçe toprağı
1 kısım kum (perlit)
B. 5 kısım orman altı çürümüş yaprak toprağı
2 kısım çiftlik gübresi
3 kısım torf
C. l kısım bahçe toprağı
3 kısım çiftlik gübresi
5 kısım torf
D. 3 kısım orman altı çürümüş yaprak toprağı
4 kısım çiftlik gübresi
2 kısım kompost
1 kısım kum
1 kısım torf
Çok Amaçlı Harç
4 kısım tınlı toprak 2 kısım torf 1.5 kısım çiftlik gübresi 2 kısım kum
Asit Toprak Seven Bitki Harcı
4 kısım tınlı toprak 3 kısım kum
3 kısım torf
2 kısım çiftlik gübresi
Asit Toprak Seven Bitki Harcı
4 kısım tınlı toprak 3 kısım kum
3 kısım torf
2 kısım çiftlik gübresi
Kaktüs ve Sukkulentler İçin Harç
1 kısım tınlı toprak
1 kısım çürümüş yaprak toprağı
1 kısım kum
1 kısım odun kömürü kırığı
Bütün materyaller hacim olarak karıştırılmalıdır Bitkilerin harca dikilmesinden bir ay kadar sonra sulu gübre uygulamasına başlanmalıdır. Karışımlara tuğla, saksı kırıkları odun kömürü parçalan ilave etmek havalanmayı ve gözenekli yapıyı artırma bakımından yarar sağlar. Odun kömürü parçaları, fazla su ve zararlı maddeleri emdiklerinden, harcın asitleşmesini de önler
Sterilizasyon buharla veya kimyasal maddelerle yapılır. Buhar ideal olarak en iyi sistemdir, insan sağlığına zararsızdır Ancak uygulama için özel ekipman gerektirmesi kullanımını güçleştirmektedir. Buhar, harcın 30 cm kadar altına yerleştirilmiş delikli borulara verilir, veya plastik örtü altında yüzeyden uygulanır.
Sterilizasyondan önce harç kuru olmalıdır. Buhar hava karışımı için ısıtma süresinin 71°C de 30 dakika olması yeterlidir Toprak pH'mn 5 5-6.5 arasında, ideal olarak 6.3 olarak tutulması önemli bir noktadır. pH düşükse, bir birim artırmak için 2.7 kg/m3 CaCO5, bir birim düşürmek için 0.75 kg/m3 kükürt tozu katılmalıdır. Sterilizasyondan sonra hemen dikim yapılmaz, ortam yıkanır ve nitrojen ve mangan zehirliliğini belirlemek için, bunlara hassas aslanağzı çiçeği fidelen 2-3 hafta ortamda yetiştirilerek kontrol yapılır. Kimyasal madde olarak pratikte "methyl bromide" ve "metil isothiocyanate" kullanılmaktadır Methyl bromide insan için çok zehirli olup, kullanımında son derece dikkatli olunmalı, gaz maskesi kullanılmalıdır. Uygulama öncesi harç, nemli ve tavında olmalıdır. Uygulama plastik örtü altında yapılır. Harca plastik bir örtü serip, üzerine 30 cm'yi geçmeyecek şekilde harç yığıp Sterilizasyon yapılabilir. Kullanma dozu hacme göre 0,7 kg/m3'tür. Uygulama sonrası plastik örtü 4-5 gün bekletilir ve harç havalandırılır (en az 24 saat). Bundan 3 gün sonra ekim veya dikim yapılabilir. "Methyl isothiocyanate" 'in sıvı ve kuru şekli vardır. Sıvı şekli olan methamsodium (Sistan, Vapam, Corpam) uygulamasında harç nemli ve tavında olmalı, 15 cm. yüksekliğindeki harcın (aktif maddeye göre olmayan % l'lik solüsyondan 30 It/m3'lük doz) 7 nr'lik yüzeyine verilmelidir. Uygulamada harcın sıcaklığı !O°C'den yüksek olmalıdır. Mefhyl isothiocyanate'm kuru şekli olan "Dazomet" granül halde olup, yetiştiricilerin kendi başına uygulayabileceği bir maddedir. Dazomet nemli harca 250 g/mj dozunda, yanı 5 cm yüksekliğindeki harcın 7 m2'lik yüzeyine yayılıp karıştırılır. Harç plastik bir örtü ile 10 gün kapatılır Daha sonra örtü kaldırılıp, harç sıcaklığı 18°Ç'nın üzerindeyse 10 gün havalandmlarak kahntilann çıkması sağlanır. Tüm Sterilizasyon yöntemlerinde ekim veya dikimden önce fumigasyon artıklarının kalıp kalmadığını anlamak için marul tohumları ekilerek harcın ekim ve dikime hazır olup olmadığı tespit edilmelidir Tohumların 19°C de 2 günde normal bir çimlenme göstermesi, harçta toksik maddelerin kalmadığını gösterir. Azot zehirlenmesini anlamak için ise, ortamda aslanağzı fidelen yetiştirilir. Kimyasal sterilizasyonda ısıtma almadığından mangan zehirlemesi görülmez (Varış ve Altay, 1991). Süs bitkileri yetiştiriciliğinde harç bünyesine giren maddelerin mutlaka sterilize edilmesi gerekmektedir. Bu amaçla buhar veya metil bromit kullanılabilir Sterilize edilen harcın kontrolünde marul testi yapılır. Bu testte ekilen marul tohumlarının 19°C'de 2 günde çimlenmesi gerekmektedir.
1. METİL RROMIT SON DERECE ZEHİRLİ bir maddedir. Dezenfeksiyonun uzman kişiler tarafından yapılması gerekir.
2. Dezenfekte edilecek materyal yığın yapılır. Değişik kısımlarına galenler açılır.
3. Metil bromit kapalı tüptedir ve bu tüp yığının kenarına konulur. Tüpe bu aşamada müdahale edilmez.
4. Yığının üzeri dişanya karşı deliği, sızıntısı, akıntısı olmayan bir plastik örtü, branda veya buna benzer materyal ile örtülür.
5. Yığının üzerine örtülen naylonun etrafi çok sıkı bir şeklide toprak ile kapatılır.
6. Ucunda kanca bulunan ve 3-4 m uzunluğunda olan bir sap kullanılarak örtünün bir kenarındaki açıklık vasıtasıyla metil bromit tüpü açılır ve ortamdan uzaklaşılır.
7. Bu madde uçucudur ve sıcaklık ile birlikte buharlaşarak etrafa yayılır. Kesinlikle solunmamalıdır. Çok tehlikelidir.
8. Dikkatli bir şekilde hazırlanan ve gaz sızıntısı olmayan yığın 4-5 gün süre ile ellenmemelidir.
9. Beş gün sonra yığının üzerindeki naylon uzak bir noktadan açılır ve ortamdan uzaklaşılır.
3. Saksı toprağının bitmesi
Saksıda yetişen süs bitkilerinin saksıları, saksıdaki toprak bitmeden veya bitki kökleri saksıya sıçramadan değiştirilmez. Saksı sıçraması olan bitkilerin bazıları sadece çiçek açarken Bromelad'lar bu aşamadayken saksı değiştirmeye asla ihtiyaç duymazlar Saksı sıçraması olan bitkilerde gübreleme iyi yapılsa bile gövde ve yapraklardaki gelişme çok yavaş olur, toprak çok kısa sürede kuruyacağından sıkça sulama gerekir, kökler dren deliğinden dışarıya doğru gelişme gösterir. Son kontrol olarak, yukarıda da belirttiğimiz gibi saksı çıkarılır ve saksı sıçraması olmuşsa dış kısımda kökler tarafından kaplanmış ve donuk-mat bir bölge gözükür. Bu kısımda toprağın kalmadığı da izlenir. Böyle bir oluşum yoksa toprak saksısına geri konularak zarar meydana gelmemesi sağlanır. Doğrudan bahçeden alınarak saksılara konulan toprak, iç mekan saksılı süs bitkileri için uygun değildir. Bu topraklarda bulunabilecek hastalık ve zararlılar iç ortamlardaki ılık şartlarda hızlı bir artış göstererek süs bitkilerine zarar verebilir. İç mekan saksılı süs bitkileri kompost adı verilen ortamlarda yetiştirilmelidir. Ayrıca harç olarak da ifade edilen ve farklı materyallerin karıştırılması ile elde edilen ortamlarda bahçe toprağı, dere kumu, yanmış ahır gübresi, yaprak çürüntüsü, orman altı toprağı, çayır toprağı, torf, perlit, vermikülit, kompost ile yeşil gübre kullanılmaktadır Bu materyaller farklı oranlarda karıştırılır ve dezenfekte edildikten sonra kullanılmalıdır.
Ülkemizde harç hazırlamada genel olarak toprak, çiftlik gübresi, dere kumu, perlit, torf, yaprak çürüntüsü kullanılmaktadır. İyi bir harç toprak, organik materyal ve kaba materyalin değişik oranlarda karışımından oluşmaktadır Son yıllarda topraklı karışımların bazı dezavantajları (toprak yorgunluğu, çeşitli hastalık ve zararlılara yataklık yapması, tuzluluk sorunu, sterilizasyon zorluğu gibi) nedeniyle topraksız kültür dikkat çekmesine karşın, burada yine yaygın olarak kullanılan topraklı karışımları oluşturan materyaller ve hazırlanan harçlar üzerinde durulacaktır.
1. Saksı harcı hazırlamada kullanılan Materyaller
1.1. Toprak
Toprak katı, sıvı ve gaz halindeki maddelerden oluşmuş, üç fazlı bir sistem olarak kabul edilir. İyi bir bitki gelişimi için bu üç faz arasında belirli bir denge bulunması gerekir. Toprağın katı fazı inorganik ve organik maddelerden oluşur İnorganik maddeler çeşitli büyüklükteki parçacıklardan meydana gelir. Topraktaki inorganik maddelerden büyüklükleri 2 mm'den fazla olanlar (taş, çakıl v.b.) toprağın iskelet maddeleri olarak kabul edilir. Toprakta asıl işleve sahip olan 2 mm'den küçük parçacıklar ise kum, silt (0.002 - 0.02 mm) ve kil (<0.002 mm.) olmak üzere değişik gruplara ayrılır. Topraktaki organik maddeler ise canlı ve cansız organizmalardan oluşur Canlı organizmalar içerisine toprak florası (mikroorganizmalar) ve toprak faunası (toprakta yaşayan hayvanlar) girmektedir Cansız organik maddeler ise çeşitli ayrışma derecelerindeki hayvansal ve bitkisel artıkları içerir. Organik maddenin ayrışma ve parçalanması ile oluşan "humus" kolloidal özellikte olup, su ve bitki besin maddelerinin tutulmasında önemli rol oynar Harçta kullanılacak toprağın ideal olarak tınlı (% , 7-27 kil, % 28-50 şilt ve % 22-52 kum) olması istenir. Fakat ülkemiz toprakları genelde killi-tınlı olduğundan iri dere kumu veya iri perlitin toprağa katılması uygundur Toprağın karıştırılmadan önce tuzluluğu ölçülmeli, yüksek ise yıkanmalı veya tuzluluğu düşük başka bir toprak kullanılmalıdır. Harç toprağı yaklaşık % 20 dolayında kil içermeli ve 5.5 - 6.5 arasında bir pH değerine sahip olmalıdır Toprakta iyi bir agregasyon mevcut olmalıdır Agregatlar kararlı olmalı; toprak ıslandığında parçalanmama!) ve dağılmamalıdır. Harç toprak yeterince organik madde kapsamalıdır.
1.2. Kum ve çakıl
Kum, harca ilave edilen önemli bir materyaldir. Kum ve çakıl arasındaki fark parça büyüklüğünden kaynaklanmaktadır İnce kum: 0.02-0.2 mm, kaba kum 0.2-2.0 mm, çakıl: >2.0 mm tane çapına sahiptir Süs bitkileri yetiştiriciliğinde tatlı ve akar su kaynaklarından elde edilen, çok ince taneli olmayan ve toprak içermeyen dere kumlan idealdir. Kum ve çakıl yalnız başlarına iyi bir drenaj hızına sahiptir ve geçirgendir. Bununla birlikte bu materyaller bir harca karıştırıldıklarında, daha çabuk karışıma giren başka materyallerin fiziksel özelliklerinin etkisinde kalarak hep aynı sonucu vermezler. Bu arada bir kumun seçiminde dikkate alınacak en önemli nokta, karbonhidratlardan arınmış olmasıdır Eğer kum karbonatlı ise, harcın pH'smda yükselmelere neden olacak ve dolayısıyla basta iz elementlerin ve organik azotun yarayişhliği azalacaktır. Kum saksı harcının gevşek ve geçirgen olması için kullanıldığı gibi, saf halde çeliklerin köklendirilmesmde de kullanılmaktadır. Ancak alkali yapıda (pH 8) olduğunda zararlı olabilir.
1.3. Çiftlik gübresi
Organik gübrelerin en önemlisi olan çiftlik gübresi ya da ahır gübresi genellikle sığır, at, koyun, keçi gibi hayvanların katı ve sıvı dışkıları ile yataklık olarak kullanılan sap saman gibi materyallerden oluşur. Çiftlik gübresinin içerdiği besin maddeleri hayvanların cinsi, yaşı, gördüğü iş, kullanılan yem ve yataklığın cins ve miktarı, gübrenin ahır ve gübrelikte saklanma durumu, gübredeki katı ve sıvı dışkı oranı gibi elementlere bağlı olarak değişmektedir. Çiftlik gübresinde % 70-80 su, % 15-20 organik madde % 5-10 inorganik maddeler ile % 0.5-0.7 N, % 0.2 - 0.3 fosfor, % 0.4 - °/o 1.7 K20 bulunmaktadır Buna ek olarak Ca, Mg, S, Fe, Mn, Sn, Cu, B ve Mo gibi elementleri de içermektedir Süs bitkilerinde harçlar için kullanılmaya en uygun ahır gübresi sığır gübresidir. At, koyun, tavuk ve kuş gübreleri fazla miktarda azot ve fosfor kapsamaları ve hızlı etki yapmaları nedeniyle ancak şerbet şeklinde verilebilir. At ve koyun gübreleri bünyelerinde az su içerdiğinden ve taze iken çürümeleri esnasında yüksek sıcaklık verdiklerinden sıcak gübrelerdir. Ağır killi topraklarda kullanılır. Sığır ve manda gübreleri ise bünyelerinde yüksek oranda su içerdiklerinden, taze iken çürümeleri esnasında düşük sıcaklık verirler Bunlar da soğuk gübrelerdir Kumlu topraklar için uygundur Taze haldeki çiftlik gübresindeki tuz miktarı yüksek olduğundan hemen kullanılmaz. Gübreliklerde en az bir yıl çürütülmelidir. Üzerinde çıkan otların çokluğu ve gelişmesi pratik olarak gübrenin iyi olduğunu gösterir.
1.4. Çürümüş yaprak toprağı (Yaprak çürüntüsü)
Geniş yapraklı veya ibreli ağaç yapraklarının parçalanması ve çürümesi sonucu oluşan materyallerdir. Koyu kahverengi toz şeklinde veya ince parçalar halindeki bu materyal, humusça oldukça zengin olup az miktarda besin maddesi içerir. Organik madde kaynağı olarak, özellikle saksı harçlarında başka materyallerle çeşitli oranlarda karıştırılarak yaygın şekilde kullanılır. Yaprak çürüntüsü, ormanlık alanlarda yüzeydeki yaprak döküntü tabakasının hemen altında doğal olarak bulunduğu gibi, yaprakların bir sandık veya tel kafes içerisine yığılması ve çürütülmesi yoluyla da yapay olarak hazırlanabilir. Çürümeyi kolaylaştırmak için yaprak tabakaları arasına azotlu bir bileşik katılmış toprak ince tabakalar halinde serilmeli ve sulanmahdir. Meşe ve özellikle kayın yapraklarından oluşan yaprak çürüntüleri en iyileridir. Ülkemizde "kestane toprağı" olarak bilinen toprak, kestane ağaçlarının altından alınan çürümüş yaprak toprağıdır. Erica, Calluna, Arbutus, Cistus, Rhododendron gibi fundalığı oluşturan bitkilerin (Ericaceae = Fundagiller familyası) artıklarının fermantasyonu (çürümesi) sonucu elde edilen siyah renkte kumlu geçirgen toprak da "funda toprağı"dır. Besin maddesince oldukça fakirdir. İğne yapraklı ağaçlardan (özellikle çam ağaçlarından) dökülen yaprakların çürümesi sonucu oluşan topraklar da "çam ibreli toprak dır. Bunlar, pH'si oldukça düşük, gevşek ve çok geçirgen topraklardır. Ancak uzun süre bekletildiklerinde geçirgen özelliklerini kaybederler. Çam ibreli toprağın yarı yarıya torf ile karıştırılmasıyla hazırlanan harç asitli ortam isteyen Açelya, Kamelya gibi bitkiler için ideal bir ortam oluşturur. Genel olarak çürümüş yaprak toprağının harca karıştırılması, bitkiye besin maddesi sağlamaktan çok saksı harcının PH' ını düşürmek, harca organik madde sağlamak, harcın su tutma kapasitesini artırmak amacıyladır.
1.5. Çayır toprağı
Çayırlı sahalardan elde edilen değerli bir toprak olmakla beraber elde edilmesi güç olduğundan pratikte pek kullanılmaz. Çayır toprağı genellikle killi olduğundan çiftlik gübresi, kum veya kompost ile karıştırılmak suretiyle kullanılmalıdır.
1.6. Torf (Turba veya peat)
Saksılı süs bitkileri yetiştiriciliğinde çok değerli bir materyaldir. Torf, nemli ve çok yağış alan, yaz sıcaklıklarının düşük olduğu yörelerde bataklık ve benzeri su altındaki arazilerde yetişen bitkilerin kısmen çürümesi ve kalın yataklar meydana getirmesi sonucu oluşur Çürüyen bitki çeşidine, çürüme derecesine ve iklime göre peat (torf) farklılık gösterir ve sphagnum peat, hypnum peat, sedge peat, forest peat, black peat gibi isimler alır. Asit reaksiyonludur (pH: 3.5 - 4.5), azot dışında (% 3.5 azot içerir) besin maddelerince fakirdir, hafif geçirgen ve gevşek yapıda olup, su tutma kapasitesi çok yüksektir. Torfun alınabilir su miktarı % 59' dur. Nispeten sterildir, bu bakımdan toprağa göre çok avantajlıdır. Kahverengiden siyaha kadar değişen renkte, lifli, taneli yapıda veya toprak halindedir. İngiltere, İrlanda gibi kuzey ülkelerinde torf, turbiye adı verilen sahalardan kalıplar halinde kesilerek çıkarılmakta, kalıp halinde veya öğütülmüş olarak ihraç edilmektedir. Ülkemizde de değişik yörelerde ve kalitelerde torf bulunmaktadır. En zengin torf yatakları Bolu-Yemçağ (Reşadiye gölü) yöresindedir. Bunun dışında Abant, Kayseri ve Giresun çevresinde de torf yataklarına rastlanmaktadır. Piyasada ithal ve yerli torflar bulunmaktadır. Torf tamamen kuruduğunda bünyesine su absorbe etmesi çok güç olduğundan, kullanımında bu hususa çok dikkat etmek, hep nemli tutmaya özen göstermek gerekir.
1.7. Perlit
Volkanik orijinli, kimyasal bileşimi alüminyum silikat olan bir kayaçtır Topraktan çıkarılan bu kayaç parçalanır, elenir ve sonra fırınlarda 1000°C'ye kadar ısıtılarak beyaz, hafif ve parçacık!), patlamış küçük mısır tanelerine benzer bir yapıya dönüştürülür Hacim ağırlığı l 13 g/cm"tür. Saksı kapasitesi ve solma noktası arasındaki su hacmi % 7' dir. Perlit değişik büyüklüklerde olabilir. 1-5 mm çapındakiler karışımlarda kullanılır.
Ülkemizin dünya perlit kaynaklarının yarısından fazlasına sahip olması yanında, perlitin belli başlı özellikleri süs bitkileri yetiştiriciliğinde yaygın olarak kullanılmasına nedendir. Perlit kimyasal olarak nötrdür, sterildir standart ve hafiftir. Özellikle iri perlitin drenaj ve havalanması çok iyidir. Hücreli bünyesinin kapalı oluşu nedeniyle, su sadece parçacıkların yüzeyinde ve parçacıklar arasındaki boşluklarda tutulur. Bu da, yüksek oranda perlit içeren harcın iyi drene olduğunu ve fazla su tutmadığını gösterir. Uzun yıllar kullanılabilir. Besin maddesi içermez Saf olarak veya torf ile karıştırılarak süs bitkilerinden alınan çeliklerin köklendirilmesinde başarıyla kullanılır. Harç içersine de belirli oranlarda katılmak suretiyle yaygın olarak kullanılmaktadır.
1.8. Vermikülit
Isıtılınca belirli şekilde genişleyen mikalı mineraldir. Hacim ağırlığı 0.089 cm³'tür. Kimyasal bileşimi sulu Mg-AI - Fe silikattır. Gelişmiş ülkelerde harç yapımında kullanılmaktadır. Sterildir, fazla miktarda su absorbe etme yeteneğindedir. Parçacık büyüklüğüne göre sınıflandırılır. Vermikülitin pH değerlen farklı olan iki tipi vardır. Hafif asidik (pH: 6 - 6.8) olanı yetiştiricilikte aranır Diğerinin pH'si, nötrün üstündedir: Alkali şartlarda mineral beslenme daha güç olduğundan pek istenmez. Vermikülitin saksı kapasitesi ve solma noktası arasındaki su hacmi % 42'dir. Gözenekli olup, su ve hava oranı iyidir.
Vermikülit yetiştirme ortamı olarak, uzun devre ürünü için kullanıldığında bal peteği şeklindeki yapılar çökerek havalanma ve drenaj azalır, ortam ıslak bir duruma geçer. Bu nedenle harç yapımında içine bir miktar torf veya perlit karıştırılır.
1.9. Kompost
Her çeşit bitkisel döküntü ve organik artıkların bakteriler yardımıyla çürütülmesiyle hazırlanır. Bu amaçla mutfak artıkları (meyve, yumurta kabuklan, çay artıkları v.b.) yaprak, saman, biçilmiş çim, sebze, meyve, çiçek saplan kullanılabilir.
Kompost hazırlanacak yere bir metre genişlikte, istenen uzunlukta sığ bir çukur açılır. Çukurun dibine 10 cm yükseklikte bir drenaj tabakası (iri dişli kum ve çakıl taşlan karışımı) yerleştirilir Toprak üstüne 15 cm yükseklikte bitki artıkları yayılıp üstüne kireç serpilir. Im'komposta 5-6 kg sönmemiş kireç verilir Bunun üstüne yine aynı yükseklikte bitki artığı yayılıp üstünde nitrojenli gübre - NH4 (S04)2 veya NH4NO3 serpilir ve toprakla örtülür. Bu işleme yığının boyu 1.20 metreye ulaşıncaya dek devam edilir. En üste de 5 cm'lik toprak örtülür. Yağışların olmadığı zamanlarda yığın sık sık sulanarak nemli tutulmalıdır. Yığın zaman zaman aktarılarak üst ve alt kısımların yer değiştirmesi, dolayısıyla havalanması sağlanır Sıcak havalarda iki ayda, soğuk havalarda dört ayda kompost hazır hale gelir. Kompost, aynı ağırlıktaki çiftlik gübresine göre besin maddelerince daha fakirdir Açık havada kurutulmuş kompost % 0.6 N, % 0.2 P ve % l K; ahır gübresi ise % 0.7 N, % 0.3 P ve % l .7 K içerir.
1.10. Yeşil gübre
Bakla, bezelye, çayır üçgülü, tüylü fiğ gibi yetiştirme süresi kısa olan baklagillerin ve buğdaygillerin çiçeklenme devresinde toprağa gömülmesine yeşil gübreleme, bu amaçla kullanılan bitkilere de yeşil gübre denir. Baklagillerin köklerinde havanın serbest azotunu tutmaya yarayan nodoziteler bulunduğundan, toprağı nitrojen bakımından zenginleştirirler. Yeşil gübre, toprağa bitki besin maddesi sağladığı gibi, toprak geçirgenliğini artırır ve havalandırmayı iyileştirir.
Doğrudan bahçeden alınarak saksılara konulan toprak, iç mekan saksılı süs bitkileri için uygun değildir. Bu topraklarda bulunabilecek hastalık ve zararlılar iç ortamlardaki ılık şartlarda hızlı bir artış göstererek süs bitkilerine zarar verebilir. İç mekan saksılı süs bitkileri kompost adı verilen ortamlarda yetiştirilmelidir. Ayrıca harç olarak da ifade edilen ve farklı materyallerin karıştırılması ile elde edilen ortamlarda bahçe toprağı, dere kumu, yanmış ahır gübresi, yaprak çürüntüsü, orman altı toprağı, çayır toprağı, torf, perlit, vermikülit, kompost ile yeşil gübre kullanılmaktadır. Bu materyaller farklı oranlarda karıştırılır ve dezenfekte edildikten sonra kullanılmalıdır.
Toprak içeren kompostlar: Kompostların temeli verimli bataklık topraklarına dayanır. Bu topraklar otların iyice köklendikten sonra yığın haline getirilmesi ile elde edilirler. Kullanılmadan önce veya kum, gübre ve verimli toprak ile karıştırılmadan önce dezenfekte edilmeleri gerekir.
Topraksız kompostlar: Verimli toprakların temin edilmesi son derece zor, pahalı ve kalite bakımından da farklılık gösterdiklerinden günümüzde kullanılan modern kompostlar turba (bitki çürüntüsü) veya turba ve kum karışımından elde edilmektedir. Kaliteleri değişmediği gibi temiz ve hafif materyal olarak bilinirler. En önemli avantajı ise saksısı değiştirilecek süs bitkisinin turba içinde iyi bir gelişme göstermesidir. Çünkü bu ortamlar 2-3 ay bitkiyi besleyebilecek elementleri bünyelerinde bulundurur. Topraksız karışımların bazı dezavantajları da olabilir. Bazılarının ıslatılması zor olabilir ancak birçoğunda suyun ortama alınmasını sağlayan bazı ilaveler bulunmaktadır. Büyük çaplı bitkilerin saksıları değiştirilirken hafiflik dezavantaj olabilir. Böyle durumlarda kil saksılar kullanılır ve komposta bir miktar dişili dere kumu katılır. Böyle kompostlar belli bir şekli alacak biçimde preslenmemelidir. Aksi taktirde bitki kökleri açısından önemli olan hava boşlukları ortadan kalkar ve bitki zarar görür.
İnce çakıllar: Boşluk içeren kil agregatların oluşturduğu hidrokültürler köklerin tutunma yeri olarak kompostlarla yer değiştirmiştir. Bu ortamda hem bitki kökleri hem de agregatlar, sulandırılmış besin solüsyonuna bandırılır. Bu sistem evlerde özel bir saksı kullanılarak oluşturulur. Hidropot olarak bilinen bu
ortamlar pahalıdır ancak 2-3 haftada sadece bir defa sulanmaları bakımından avantaj sağlarlar. Gübrelerin ortama ilavesi özel bir filtre ile gerçekleştirilir.
Hidropot'larda yetiştirilen bitkiler daha etli ve kalın kök oluştururken normal toprakta yetişen bitkilerde ince ve lifli kökler oluşur. Fil kulağı (Philodendron scandens), potos sarmaşığı (Scindapsus uureus.), aglonema, beyaz yelken (Spathiphyllum wallisii) ve kaktüsler bu ortamda diğerlerine göre daha iyi gelişme göstermektedir. Saksıların değiştirilmesinde problemler yaşanabilir. Kompost ortamında yetiştirilen bitkiler de hidropotlara aktarılamaz.
2. Harçların Hazırlanması ve Sterilizasyon
Harç hazırlanırken toprak elenmeli, iri parçalar atılmalı, böylece parçacıkların homojen bir büyüklükte olması sağlanmalıdır. Karışımda kullanılacak materyal çok kuru ise hafifçe ıslatılmalıdir. Bu konu özellikle torf (peat) açısından önemlidir. Çünkü torf, kuru iken toprakla karıştırılırsa suyu yavaş emer. Ancak torfun çok yaş ve yapışkan olmamasına özen gösterilmelidir. Karıştırma işleminde, karışımı oluşturacak toprak, torf, kum gibi kısımlar tabakalar halinde üst üste yığılmalı ve daha sonra bir kürekle alt üst edilmelidir. Toprak karışımının hazırlanması, kullanılacağı günden tercihen en az bir gün önce yapılmalıdır. Bunu izleyen 24 saat içinde, nem bütün karışım içinde her tarafa eşit miktarda dağılma gösterir. Toprak karışımı, kullanılacağı zaman ufalanıp dağılmaması için bir parça nemlendirilmeli, fakat elle sıkıldığı zaman topak haline geçecek kadar da nemli olmalıdır. Bu, karışımın tavında olduğunu gösterir. Karışımlar bitkinin cinsine, türüne, üretim amacına, işletmecinin şahsi tecrübesine, yörenin mevcut olanaklarına göre değişiklik gösterir. İyi bir saksı harcı yeteri kadar gözenekli olmalı, suyu ve besin maddelerini bitkinin kolayca yararlanabileceği şekilde tutmalı, aynı zamanda iyi bir havalanmaya olanak vermelidir. Harç homojen, kolay bulunabilir, ucuz, temiz ve tercihen hafif olmalı, tuzluluk sorunu olmamalıdır Ülkemizde iç mekan yetiştiriciliğinde geleneksel olarak kullanılan standart saksı harcı;l kısım bahçe toprağı, l kısım yanmış çiftlik gübresi ve l kısım kum karışımı ile hazırlanmaktadır Son yıllarda toprak kapsamayan "topraksız karışım" adı verilen harçlar yaygın olarak kullanılmaktadır. Bu harçların hazırlanmasında; l kısım yaprak çürüntüsü, torf ya da kompost, kısım çiftlik gübresi, kısım kum ya da perlit karışımı kullanılmaktadır.
Çeşitli saksılı süs bitkileri yetiştiriciliğinde kullanılan bazı harç örnekleri aşağıda verilmiştir:
A. 2 kısım orman altı çürümüş yaprak toprağı
2 kısım bahçe toprağı
1 kısım kum (perlit)
B. 5 kısım orman altı çürümüş yaprak toprağı
2 kısım çiftlik gübresi
3 kısım torf
C. l kısım bahçe toprağı
3 kısım çiftlik gübresi
5 kısım torf
D. 3 kısım orman altı çürümüş yaprak toprağı
4 kısım çiftlik gübresi
2 kısım kompost
1 kısım kum
1 kısım torf
Çok Amaçlı Harç
4 kısım tınlı toprak 2 kısım torf 1.5 kısım çiftlik gübresi 2 kısım kum
Asit Toprak Seven Bitki Harcı
4 kısım tınlı toprak 3 kısım kum
3 kısım torf
2 kısım çiftlik gübresi
Asit Toprak Seven Bitki Harcı
4 kısım tınlı toprak 3 kısım kum
3 kısım torf
2 kısım çiftlik gübresi
Kaktüs ve Sukkulentler İçin Harç
1 kısım tınlı toprak
1 kısım çürümüş yaprak toprağı
1 kısım kum
1 kısım odun kömürü kırığı
Bütün materyaller hacim olarak karıştırılmalıdır Bitkilerin harca dikilmesinden bir ay kadar sonra sulu gübre uygulamasına başlanmalıdır. Karışımlara tuğla, saksı kırıkları odun kömürü parçalan ilave etmek havalanmayı ve gözenekli yapıyı artırma bakımından yarar sağlar. Odun kömürü parçaları, fazla su ve zararlı maddeleri emdiklerinden, harcın asitleşmesini de önler
Sterilizasyon buharla veya kimyasal maddelerle yapılır. Buhar ideal olarak en iyi sistemdir, insan sağlığına zararsızdır Ancak uygulama için özel ekipman gerektirmesi kullanımını güçleştirmektedir. Buhar, harcın 30 cm kadar altına yerleştirilmiş delikli borulara verilir, veya plastik örtü altında yüzeyden uygulanır.
Sterilizasyondan önce harç kuru olmalıdır. Buhar hava karışımı için ısıtma süresinin 71°C de 30 dakika olması yeterlidir Toprak pH'mn 5 5-6.5 arasında, ideal olarak 6.3 olarak tutulması önemli bir noktadır. pH düşükse, bir birim artırmak için 2.7 kg/m3 CaCO5, bir birim düşürmek için 0.75 kg/m3 kükürt tozu katılmalıdır. Sterilizasyondan sonra hemen dikim yapılmaz, ortam yıkanır ve nitrojen ve mangan zehirliliğini belirlemek için, bunlara hassas aslanağzı çiçeği fidelen 2-3 hafta ortamda yetiştirilerek kontrol yapılır. Kimyasal madde olarak pratikte "methyl bromide" ve "metil isothiocyanate" kullanılmaktadır Methyl bromide insan için çok zehirli olup, kullanımında son derece dikkatli olunmalı, gaz maskesi kullanılmalıdır. Uygulama öncesi harç, nemli ve tavında olmalıdır. Uygulama plastik örtü altında yapılır. Harca plastik bir örtü serip, üzerine 30 cm'yi geçmeyecek şekilde harç yığıp Sterilizasyon yapılabilir. Kullanma dozu hacme göre 0,7 kg/m3'tür. Uygulama sonrası plastik örtü 4-5 gün bekletilir ve harç havalandırılır (en az 24 saat). Bundan 3 gün sonra ekim veya dikim yapılabilir. "Methyl isothiocyanate" 'in sıvı ve kuru şekli vardır. Sıvı şekli olan methamsodium (Sistan, Vapam, Corpam) uygulamasında harç nemli ve tavında olmalı, 15 cm. yüksekliğindeki harcın (aktif maddeye göre olmayan % l'lik solüsyondan 30 It/m3'lük doz) 7 nr'lik yüzeyine verilmelidir. Uygulamada harcın sıcaklığı !O°C'den yüksek olmalıdır. Mefhyl isothiocyanate'm kuru şekli olan "Dazomet" granül halde olup, yetiştiricilerin kendi başına uygulayabileceği bir maddedir. Dazomet nemli harca 250 g/mj dozunda, yanı 5 cm yüksekliğindeki harcın 7 m2'lik yüzeyine yayılıp karıştırılır. Harç plastik bir örtü ile 10 gün kapatılır Daha sonra örtü kaldırılıp, harç sıcaklığı 18°Ç'nın üzerindeyse 10 gün havalandmlarak kahntilann çıkması sağlanır. Tüm Sterilizasyon yöntemlerinde ekim veya dikimden önce fumigasyon artıklarının kalıp kalmadığını anlamak için marul tohumları ekilerek harcın ekim ve dikime hazır olup olmadığı tespit edilmelidir Tohumların 19°C de 2 günde normal bir çimlenme göstermesi, harçta toksik maddelerin kalmadığını gösterir. Azot zehirlenmesini anlamak için ise, ortamda aslanağzı fidelen yetiştirilir. Kimyasal sterilizasyonda ısıtma almadığından mangan zehirlemesi görülmez (Varış ve Altay, 1991). Süs bitkileri yetiştiriciliğinde harç bünyesine giren maddelerin mutlaka sterilize edilmesi gerekmektedir. Bu amaçla buhar veya metil bromit kullanılabilir Sterilize edilen harcın kontrolünde marul testi yapılır. Bu testte ekilen marul tohumlarının 19°C'de 2 günde çimlenmesi gerekmektedir.
1. METİL RROMIT SON DERECE ZEHİRLİ bir maddedir. Dezenfeksiyonun uzman kişiler tarafından yapılması gerekir.
2. Dezenfekte edilecek materyal yığın yapılır. Değişik kısımlarına galenler açılır.
3. Metil bromit kapalı tüptedir ve bu tüp yığının kenarına konulur. Tüpe bu aşamada müdahale edilmez.
4. Yığının üzeri dişanya karşı deliği, sızıntısı, akıntısı olmayan bir plastik örtü, branda veya buna benzer materyal ile örtülür.
5. Yığının üzerine örtülen naylonun etrafi çok sıkı bir şeklide toprak ile kapatılır.
6. Ucunda kanca bulunan ve 3-4 m uzunluğunda olan bir sap kullanılarak örtünün bir kenarındaki açıklık vasıtasıyla metil bromit tüpü açılır ve ortamdan uzaklaşılır.
7. Bu madde uçucudur ve sıcaklık ile birlikte buharlaşarak etrafa yayılır. Kesinlikle solunmamalıdır. Çok tehlikelidir.
8. Dikkatli bir şekilde hazırlanan ve gaz sızıntısı olmayan yığın 4-5 gün süre ile ellenmemelidir.
9. Beş gün sonra yığının üzerindeki naylon uzak bir noktadan açılır ve ortamdan uzaklaşılır.
3. Saksı toprağının bitmesi
Saksıda yetişen süs bitkilerinin saksıları, saksıdaki toprak bitmeden veya bitki kökleri saksıya sıçramadan değiştirilmez. Saksı sıçraması olan bitkilerin bazıları sadece çiçek açarken Bromelad'lar bu aşamadayken saksı değiştirmeye asla ihtiyaç duymazlar Saksı sıçraması olan bitkilerde gübreleme iyi yapılsa bile gövde ve yapraklardaki gelişme çok yavaş olur, toprak çok kısa sürede kuruyacağından sıkça sulama gerekir, kökler dren deliğinden dışarıya doğru gelişme gösterir. Son kontrol olarak, yukarıda da belirttiğimiz gibi saksı çıkarılır ve saksı sıçraması olmuşsa dış kısımda kökler tarafından kaplanmış ve donuk-mat bir bölge gözükür. Bu kısımda toprağın kalmadığı da izlenir. Böyle bir oluşum yoksa toprak saksısına geri konularak zarar meydana gelmemesi sağlanır. Doğrudan bahçeden alınarak saksılara konulan toprak, iç mekan saksılı süs bitkileri için uygun değildir. Bu topraklarda bulunabilecek hastalık ve zararlılar iç ortamlardaki ılık şartlarda hızlı bir artış göstererek süs bitkilerine zarar verebilir. İç mekan saksılı süs bitkileri kompost adı verilen ortamlarda yetiştirilmelidir. Ayrıca harç olarak da ifade edilen ve farklı materyallerin karıştırılması ile elde edilen ortamlarda bahçe toprağı, dere kumu, yanmış ahır gübresi, yaprak çürüntüsü, orman altı toprağı, çayır toprağı, torf, perlit, vermikülit, kompost ile yeşil gübre kullanılmaktadır Bu materyaller farklı oranlarda karıştırılır ve dezenfekte edildikten sonra kullanılmalıdır.