PDA

Orijinalini görmek için tıklayınız : Yem Bitkilerinin Sınıflandırılması


Mr.Muhendis
16.02.2010, 09:36
Tarla bitkileri olarak adlandırılan bitkiler, yetiştirilme ve kullanım amaçlarına göre; yembitkileri, tahıllar, endüstri bitkileri ve yemeklik tane baklagiller olmak üzere dört ana gruba ayrılmaktadır. Her bir grup da kendi içerisinde değişik şekillerde alt gruplara ayrılabilmektedir.

Örneğin; yembitkileri botanik yönden; baklagiller, buğdaygiller ve diğer familyalara giren bitkiler. Sıcaklık istekleri yönünden; serin mevsim, sıcak mevsim. Ömür uzunlukları yönünden; tek yıllık bitkiler, iki veya çok yıllık bitkiler. Yetiştirme ve değerlendirme amacı yönünden; kuru ot yembitkileri, yeşil yembitkileri, silaj bitkileri, tane yembitkileri, yeşil gübre bitkileri ve öz sulu yembitkileri şeklinde sınıflandırılabilir.


Botanik Yönden sınıflandırma

1. Baklagil Yembitkileri: Baklagil (Leguminosae) familyası içerisinde yer alan bitkileri kapsar. Yonca (Medicago sp.), üçgül (Trifolium sp.), fiğ (Vida sp.), korunga (ünobrychis sp.), bezelye (Pisum sp.), gazal boynuzu (Lotus sp.), mürdümük (Latyrus sp.) ve acı bakla (Lupinus sp.) türleri, baklagiller familyasına giren en önemli yembitkileridir.

2. Buğdaygil Yembitkileri: Buğdaygil (Gramineae) familyasına giren bitkileri ifade etmektedir. Bu gruba giren yembitkilerinin en önemlileri çim (Lolium sp.), ayrık (Agropyron sp.), salkım otu (Poa sp.), yumak otu (Peştuca sp.), kanyaş (Phalaris sp.), tilki kuyruğu (Alopecurus sp.), köpek kuyruğu (Phleum sp.) ve köpek dişi (Cynodon sp.) türleridir.

3. Diğer Familyalara Giren Yembitkileri: Bunların en önemlileri, hayvan pancarı (Beta vulgaris var. rapa), çayır düğmesi (Sanguisorba minör), yemlik horoz ibiği (Amaranthus sp.), hayvan havucu (Daucus carota ssp. sativus), yer elması (Helianthus tuberosus)'dur.


Sıcaklık İstekleri Yönünden Sınıflandırma

Yembitkileri sıcaklık istekleri yönünden iki gruba ayrılırlar.

1. Serin mevsim yembitkileri
2. Sıcak mevsim yembitkileri

Özellikle vegetatif gelişmesini serin ve nemli havalarda yapan yembitkilerine serin mevsim, sıcak havalarda tamamlayanlara ise sıcak mevsim yembitkisi adı verilmektedir. Bitkilerde büyüme ve gelişme, belirli dönemlerde gerekli optimum sıcaklığa bağlıdır.

Serin mevsim yembitkilerinin büyümeleri ve gelişmeleri için günlük ortalama sıcaklık en az + 4 °C olmalıdır. Bu bitkiler çoğunlukla sonbahar yağışlarıyla birlikte büyümeye başlarlar. Kışları soğuk geçen bölgelerde, günlük ortalama sıcaklık + 4 °C'nin altına düştüğünde büyümelerini durdurarak, kışı durgun halde geçirirler. İlkbaharda hava sıcaklığının artmasıyla birlikte yeniden büyümeye başlarlar. Yaz sıcaklıkları ve kuraklık başlamadan önce tohum oluşturarak, tekrar sonbahara kadar durgun döneme girerler. Çoğu serin mevsim yembitkileri kışlan ılık geçen Ege ve Akdeniz Bölgeleri kıyı şeridinde, kışın sürekli gelişme göstermektedirler. Bunlara; çok yıllık çim, domuz ayrığı, yumrum yem kanyaşı, yüksek otlak ayrığı ve otlak ayrığı gibi buğdaygil yembitkileri ile, yaygın fiğ, tüylü fiğ, mürdümük ve peru kökenli yonca çeşitleri örnek olarak gösterilebilir. Ancak kayseri yoncası gibi bazı serin iklim yembitkileri, kışa girmeden önce rozet oluşturarak kışı durgun halde geçirmektedirler.

Sıcak mevsim yembitkileri, büyüme ve gelişmeleri için günlük ortalama sıcaklığın en az 10-12 °C olmasını isterler. İlkbaharda havaların ısınmasıyla birlikte gelişmeye başlarlar. Bu gelişme yaz boyunca devam eder. Sonbaharda havalar soğumaya başlamadan önce tohum oluşturarak gelişmelerini tamamlarlar. Kışı durgun halde geçirirler. Bazı sıcak mevsim yembitkileri Ege ve Akdeniz sahil kuşağında, kış aylarında günlük ortalama sıcaklık çok düşmediğinden, gelişme gösterebilmektedirler. Bunlara lüpen, adi pirinç otu, san ve yeşil sakal otu gibi yembitkileri örnek olarak gösterilebilir.

Çizelge 1. Önemli Serin Mevsim Yembitkileri

http://i49.tinypic.com/zo6tuc.gif

Çizelge 2. Önemli Sıcak Mevsim Yembitkileri

http://i49.tinypic.com/33yrv6g.gif


Ömür Uzunlukları Yönünden Sınıflandırma

Yembitkileri ömürleri yönünden üç grupta toplanabilir.

Tek Yıllık Yembitkileri: Bir yıl içerisinde vejetatif ve generatif gelişmesini tamamlayan yembitkilerine tek yıllık yembitkileri denir. Tek yıllık yembitkilerinden her yıl ürün almak için, her yıl yeniden ekilmeleri gereklidir. Tarla koşullarında yetiştirilen tek yıllık yembitkileri sonbaharda veya ilkbaharda ekilirler ve aynı yıl içerisinde hasat edilerek tarlayı terkederler.

Tek yıllık yembitkileri kışlık tek yıllık ve yazlık tek yıllık yembitkileri olmak üzere ikiye ayrılırlar. Kışlık tek yıllık yembitkileri sonbaharda ekilirler. Kışı soğuk geçen bölgelerde kışı durgun halde geçirirler. İlkbaharda yeniden büyümeye ve gelişmeye başlarlar.

Amaca göre uygun bir dönemde kuru ot veya tohum için hasat edilirler. Kışı aşın derecede soğuk geçen bölgelerde, kışlık tek yıllık yembitkileri ilkbaharda ekilirler. Yazlık tek yıllık yembitkileri kış soğuklarından zarar gördükleri için, hatta öldükleri için ilkbaharda ekilirler. Yaz boyunca gelişme gösterirler ve sonbahara kadar gelişmelerini tamamlarlar.

İki Yıllık Yembitkileri: Generatif gelişmelerini iki yılda tamamlayan yembitkilerine, iki yıllık yembitkileri denir. Bu bitkiler genellikle ilk yıl vejetatif, ikinci yılda generatif gelişmelerini tamamlarlar. Örnek olarak, hayvan pancarı ve yer elması gösterilebilir. 3. Çok Yıllık Yembitkileri: Ömürleri iki yıldan daha fazla olan yembitkileridir. Bir kısmı 3-5 yıl içinde ömürlerini tamamladığı halde, çoğu daha uzun yıllar yaşamını sürdürür. Örneğin korunga 3-5 yılda ölmesine karşın, yonca ve rodos otu elverişli koşullarda 30-40 yıl yaşamını sürdürebilmektedir. Ancak, uzun ömürlü yembitkilerinin verimleri yaşlandıkça azalmaktadır. Bu nedenle korungalık üçüncü, yoncalık sıcak bölgelerde 4-5'inci yılın sonunda sökülerek yerini diğer bitkilere bırakır.


Yetiştirme ve Değerlendirme Amacı Yönünden Sınıflandırma

Yembitkileri belirli amaçlar için yetiştirilmektedir. Bir yembitkisi silo yemi, yeşil ot, kuru veya tane amacıyla kullanılabilirse de, ekonomik ve yararlılık yönünden yetiştirme amaçlarından birine daha uygun, daha elverişlidir. Yembitkileri yetiştirme ve değerlendirme amaçlan yönünden şu alt gruplara ayrılmaktadır.

Yeşil Ot Yembitkileri: Yeşil ot elde etmek için yetiştirilen yembitkileridir. Bunlara aynı zamanda hasıl yembitkileri de denilmektedir. Yeşil iken bol, zengin bir kitleye sahiptirler. Su kapsamları çok yüksektir. Bu bitkiler kurutulduklarında hayvanlar tarafından istekle yenilmemektedir. Örnek olarak İskenderiye üçgülü, sudan otu ve sorgum-sudan otu melezi verilebilir.

Kuru Ot Yembitkileri: Kuru ot elde etmek amacıyla yetiştirilen yembitkileridir. Kuru ot amacıyla değerlendirmeye daha elverişlidirler. Bu yembitkileri daha çok kurutulup saklanarak kış aylarında değerlendirilmektedirler. Örnek olarak; yüksek çayır yulafı (Avena elatior L.), çayır tilki kuyruğu (Alopecurus pratensis L.), Rodos otu (Chloris gayana), Kırmızı üçgül (Trifolium incarnatum L.) ve yonca (Medicago sativa L.) gösterilebilir.

Tane Yembitkileri: Tane ürünü elde etmek amacıyla yetiştirilirler. Taneleri sap, yaprak gibi organlarından daha büyük önem taşımaktadır. Taneleri yoğun yem olarak kullanılmakta, kırılarak veya ezilerek hayvanlara verilmektedir. Bu bitkilerin hasat harman artıkları (kes, saman) da hayvanlar tarafından sevilerek yenmektedir. Örneğin burçak (Vida ervilia (L.) Wild.), koca fiğ (Vida narbonensis}, hayvan baklası (Vida foba) gibi yembitkileri tane yem amacıyla yetiştirilmektedir.

Silo Yembitkileri: Silaj amacıyla yetiştirilen bu yembitkileri, kuvvetli ve zengin yeşil aksama sahiptirler. Yüksek boylu ve iri yapılı olmaları istenir. Yaprak, sap, gövde ve benzeri organlar bakımından da zengin olmaları gerekmektedir. Bu bitkiler genellikle silaj yapılarak, kış aylarında hayvanlara yedirilirler. Örneğin mısır (Zea mays), sorgum (Sorghum bicolor) çok iyi silaj yembitkileridir.

Yeşil Gübre Bitkileri: Toprağın organik maddesini artırmak için yetiştirilen yembitkileridir. Bu bitkiler belirli gelişme dönemlerinde toprağa karıştırılırlar. Yeşil gübreleme amacıyla en fazla lüpen türleri (Lupinus spp.), yaygın fiğ (Vida sativa}, koca fiğ (Vida narbonensis), taş yoncası türleri (Melilotus spp.), yem bezelyesi (Pisum arvense L.) ve sudan otu (Sorghum sudanense (Piper) Stapf.) gibi yembitkileri kullanılmaktadır.

Özsulu Yembitkileri: Kök, kök-gövde, yumru ve benzeri organlarından yararlanılan yembitkileridir. Örneğin hayvan havucu (Daucus carota subsp. sativus) hayvan pancarı (Beta vulgaria var. rapeceaynm yumrulan saklanarak kış aylarında hayvanlara yedirilmektedir.


Diğer Yönlerden Sınıflandırma

Tuzluluğa Tolerans Yönünden Sınıflandırma

Çizelge. 3. Tuzluluğa Tolerans Yönünden Bazı Yembitkilerinin Gruplandırılması

http://i48.tinypic.com/jkk19c.gif

Yembitkileri toprak tuzluluğuna karşı farklı tepki göstermektedirler. Herbir yembitkisi türü belirli tuzluluk derecelerinde gelişme göstermekte, tuzluluk arttıkça gelişmeleri durmaktadır. Bununla birlikte, bazı yembitkisi türleri diğer kültür bitkilerinin yetişemediği tuzlu topraklarda yetişmekte ve bu toprakların ıslahında kullanılmaktadırlar.

Toprak Asilliğine Tolerans Yönünden Sınıflandırma

Toprak asitliği, bitki gelişimini kısıtlayıcı bir faktör olup, asitlik arttıkça, bitki gelişimini sınırlandırmaktadır. Yembitkileri toprak asitliğine diğer kültür bitkilerinden daha toleranslıdır. Yembitkileri toprak asitliğine tolerans yönünden dört gruba ayrılmaktadır.

Kurağa Tolerans Yönünden Sınıflandırma

Yembitkileri kurağa tolerans yönünden farklılık göstermektedirler. Mevcut yağışı ve toprak nemini en iyi kullanıp, değerlendirebilmek için, yembitkilerinin su isteklerinin bilinmesi gereklidir. Kurağa tolerans yönünden yembitkileri üç gruba ayrılmaktadır. Yembitkilerinin gelişip ürün verebilmeleri için, gerekli olan en az yağış miktarları dikkate alınarak bu sınıflandırma yapılmıştır.

Süs ve Yeşil Alan Bitkisi Olarak Kullanım Yönünden Sınıflandırma

Yembitkilerinin bazıları park, bahçe ve spor alanlarında süs ve yeşil alan bitkisi olarak kullanılmaktadırlar. Bu yönden yembitkileri iki gruba ayrılabilir.