Mr.Muhendis
21.12.2009, 16:19
Hayvancılık işletmeleri üretimlerini daha kolay, kaliteli ve ekonomik yapmaları için hayvancılıkta mekanizasyon uygulamasına geçmek zorundadırlar.
Hayvancılık mekanizasyonu; hayvansal üretimde bakım, besleme, yemleme, sağım ve temizlik gibi işlemlerde yeni teknolojilerin uygulanmasıyla insan emeği ve basit araçlar yerine bu teknolojilerin gereği olan ileri araçların yapımı, seçimi, işletilmesi, korunması ve bu aletleri kullanacak kişilerin eğitilmesi ile ilgili tüm hizmetleri kapsar.
Mekanizasyonun hayvancılık işletmelerinde uygulanması hayvan sağlığı, çevre koruması ve bu işle uğraşan insanların sağlığı yönünden de önemlidir.
Hayvansal üretimi artırmada hayvan ırkı ve ıslahının çok önemi vardır. Ancak hayvanların yaşam koşullarını iyileştirme ve iyi bir hayvan besleme kesinlikle üretimi artırmanın en önemli unsurudur. Mekanizasyonsuz başarı beklenemez.
HAYVANCILIK İŞLETMELERİNDE MEKANİZASYON
Hayvancılık işletmelerinde özellikle;
1. Süt sağımı ve sütün korunması
2. Ahır temizliği ve gübrenin tarlaya atılması
3. Yem üretimi
4. Yem hazırlama ve yemleme
5. Hayvan bakım ve temizliği
Mekanizasyon uygulamalarında ele alınması gereken faaliyetlerdir.
HAYVANCILIK MEKANİZASYONUNDA İŞ GRUPLARI
Hayvancılık ve buna bağlı mekanizasyon üç ana grup altında incelenebilir. Bunlar;
1. Hayvanın beslenmesi (Yem hasadı, yem hazırlama, yemleme, sulama vb. uygulamalar)
2. Hayvanın bakımı (gübre temizleme, depolama, işleme, dağıtma ve ilgili uygulamalar)
3. Ürün elde edilmesi (süt, et, yumurta vb.)
1. YEM MEKANİZASYONU
Yem üretimi, yem hazırlama ve yemleme bir dizi ana ve yardımcı iş kademelerinden oluşur. Zaman alıcı ve yorucu olan bu iş safhalarının bazılarını makine kullanmadan gerçekleştirmek çok zor, hatta imkansızdır. Yem bitkilerinin çok çeşitli oluşu, kaba kuru yem, yeşil yem, silo yemi ve kesif yem hazırlama zorunluluğu, bilhassa bu konuda imal edilmiş makine çeşidinin fazlalığı yem üretiminde mekanizasyonun önemini yeteri kadar ortaya koymaktadır.
1.1. Kaba Yem Mekanizasyonu
Saplı bitkilerden, hasat edilme ve işlenme yöntemlerine bağlı olarak elde edilen kaba yemler: taze yem, tarla kuru otu, işletme kuru otu, silaj yemi, sıcak hava ile kurutulmuş palet yem olarak adlandırılır. Kaba yem üretiminde; toprak işleme, ekim bakım dışında birbirini kesintisiz olarak izleyen iş aşamaları vardır. Bunlar;
Biçme,
Tarlada hazırlama
Yükleme, işletmeye taşıma ve boşaltma
Depolama
Yemlemedir
a. Biçme işlemi ve biçme makineleri
Biçme yöntemine göre değişik yapıda biçme makineleri bulunur. Çift bıçaklı veya tek bıçaklı git-gel hareketli biçme makineleri, tamburlu biçme makineleri ile diskli biçme makineleri günümüzde kullanılan makinelerdir.
b. Biçilen ürünün tarlada hazırlanması
Yeşil yemin biçiminden sonra, (ürünün en az kayıp ile elde edilebilmesi için) tarlada birtakım işlemler yapılır. Bunlar yeşil yemin çevrilmesi, dağıtılması, namlu yapılması, namlunun çevrilmesi gibi işlemlerdir. Bunlar genellikle tırmıkla yapılır. Tırmık olarak yıldız çarklı tırmıklar ile döner tip tırmıklar kullanılır.
c. Yem toplama ve taşıma
Biçilen ürünler tarlada geçirdiği hazırlık işlerinden sonra özel yükleme arabaları ile toplanarak işletme binasına taşınır. Bu arabalarda bulunan boşaltma düzeni ile de istenilen yere boşaltma yapılır.
Yeşil yemin taşınmasında, boşaltılmasında ve depolanmasında kolaylık sağlamak için materyal küçük boyutlarda kıyılır. Yemin kıyılması tarla kıyıcıları (silaj makineleri) ile sağlanır.
d. Balyalama ve balya makineleri
Tarlada biçilip hazırlanan ürün toplanarak küçük hacim işgal edecek şekilde paketlenir. Böylece ürünün taşınması, depolanması ve satışı gibi işlemler kolaylaştırılır.
Kaba yemin, sap ve samanın balyalanmasında, çeşitli yapıya ve çalışma prensibine sahip balya makinelerinden yararlanılır. Bunlar dikdörtgen prizma veya yuvarlak balya yapan makinelerdir.
e. Yem taşıma
Balya haline getirilen ürünün taşınması için normal tarım arabalarından yararlanıldığı gibi özel toplama düzenine sahip arabalarda kullanılmaktadır. Bunlar yükleme kızaklı balya arabası, balya fırlatıcılar ve otomatik balya toplama düzenli balya arabasıdır.
Balya taşımada normal tarım arabası kullanıldığı takdirde balyaların tarım arabasına yüklenmesinde traktör ön yükleyicilerinden faydalanılır. Yine balyaların taşınmasında traktör arka hidrolik kollarına monte edilen yükleme çatalı da kullanılır.
f. Yem depolama ve silolar
Tarladan toplanan yemin işletmede yemleme aşamasına kadar depolanması gerekir. Günlük tüketilen yeşil taze yem dışındaki yemlerin depolanması için çeşitli alet ve makinelerden faydalanılır.
Bunlar traktör yükleyicileri, vinç düzenleri, götürücüler (elevatörler) ve kaba yem üfleçleridir. Öte yandan işletme yapısına ve yem türüne göre de çeşitli yapı ve büyüklükte silolar söz konusudur.
Yem siloları, yemin çoğunlukla, silaj (konserve) olarak hazırlanması amacıyla hava geçirmez şekilde depolandığı yerlerdir. Silolar; alçak, yüksek ve derin silolar diye üç ana gruba ayrılır.
g. Kaba yemin depodan (silodan) alınması ve yemleme
Silo tipine ve silaj ürününün cinsine göre (uzun, kısa) kaba yemin depodan alınmasında el ile boşaltma dışında çeşitli makinelerden yararlanılır. Bu amaçla, alçak silolarda ön yükleyici ve alçak silo frezeleri ile blok kesme yapan ekipmanlar kullanılır.
1.1.1. Kaba yem dağıtıcıları
Silodan boşaltılan yemin, yemlenecek hayvanların yemliklerine taşınarak dağıtılması için çeşitli yapı ve özellikte dağıtıcılar kullanılır.
1.2. Kesif yem mekanizasyonu
Kesif yem mekanizasyonunda en önemli hususlar daneli ürünlerin öğütülmesi, karıştırılması ve iletilmesidir. Bu işler için yem değirmenleri, karıştırıcılar ve ileticiler kullanılır.
1.3. Suluklar
Su hayvanların sağlığı ve yemlerin değerlendirilmesi yönünden büyük önem taşımaktadır. Hayvanların su ihtiyaçları, hayvanın ırk, cins, yaş, beslenme durumu ve çevre koşullarına bağlı olarak değişir.
Süt ineğinde inek başına ihtiyaç duyulan su 50 lt/gündür. Sıcak yaz günlerinde bu değer iki katına çıkabilmektedir.
Aşağıdaki resimde sığırlar için kullanılan otomatik suluklar görülmektedir.
2. AHIR GÜBRESİ MEKANİZASYONU
Ahır gübresi mekanizasyonu ahırlarda ortaya çıkan katı ve sıvı artıklarının toplanmasını, ahırdan uzaklaştırılmasını, biriktirilerek depolanmasını ve olgunlaştırıldıktan sonra tarlaya taşınarak çiftlik gübresi olarak dağıtılmasını içeren geniş kapsamlı uygulamalardır.
Gübrenin ahırdan alınması ve öteki işlem aşamalarında iki ana yöntem vardır. Bunlar; katı gübre mekanizasyonu ve sıvı gübre mekanizasyonudur.
2.1. Ahırdan gübrenin alınması (Temizlenmesi)
Bir büyük baş hayvanın bir günde verdiği gübre, ağırlığının % 8’i olarak kabul edilebilir. Bu değere altlık da dahildir.
Katı gübre mekanizasyonunda mekanik temizleme tesisleri ve sıvı gübre mekanizasyonunda da hidrolik temizleme tesisleri kullanılır.
Gübrenin katı olarak elde edildiği yöntemde ahır içinden mekanik düzenlerle dışarı çıkarılan katı gübre gübrelikte depolanır. İdrar ise, katı gübreden ayrı olarak idrar kanalından idrar çukuruna iletilir. Belirli sürelerde bekletilen katı gübre tarlaya taşınarak gübre dağıtıcılarla dağıtılır.
Sıvı gübre mekanizasyonunda ise, dışkı ve idrar ayrılmaz. Karışım, kanallar aracılığı ile hidrolik olarak ahır dışındaki sıvı gübre depolarına iletilir. Kısmen ahır içinde hayvanların altında da depolanabilir. Ayrıca, sıvı gübrenin akıcılığını artırmak amacıyla karışıma su ilave edilebilir. Sıvı gübrenin iletilmesi, karıştırılması için güçlü özel gübre pompalarından yararlanılır. Sıvı gübrenin tarlaya verilişinde yine özel dağıtma düzenli tanklar kullanılmaktadır.
2.1.1. Mekanik temizleme tesisleri (katı gübre mekanizasyonu)
Bunlar genel olarak iki ana grupta incelenebilir.
a) Mobil (seyyar) gübre temizleme düzenleri
b) Durağan (Sabit) gübre temizleme düzenleri
Mobil temizleme düzenleri, normal ön yükleyicili traktör ya da kürekli özel traktörlerdir.
Durağan (sabit) temizleme tesisleri, belirli yörüngeler üzerinde gübrenin ahır dışına taşınmasını sağlarlar. Bu işi genellikle katlanır paletli sistemler yapar.
Katlanır paletli sistemlerde hareket doğrusal yönde git-gel şeklindedir. Gübre kanalında sıyırma işi sırasında paletler açılarak gübreyi iterler. Geri dönüşte ise kapanarak boş olarak ilk konumlarını alırlar. Aşağıdaki resimde sıyırıcı düzen görülmektedir.
Katı gübrenin değerlendirilmesi
Katı gübre mekanizasyonunda, gübrelikte biriktirilen katı gübre belirli bekletme süresi sonunda tarlaya verilir. Aynı şekilde gübrelik yanında ayrı bir depoda biriktirilen idrar da özel dağıtıcılarla tarlaya verilmektedir.
İdrarın tarlaya dağıtılmasında ya normal idrar tankından ya da basınçlı tanklardan yararlanılmaktadır.
Çiftlik gübresi dağıtıcılar ile katı gübrenin kolay hızlı ve düzgün bir şekilde tarlaya dağıtılması sağlanır.
2.1.2. Hidrolik temizleme tesisleri (Sıvı gübre mekanizasyonu)
Hidrolik sistemde, gübre, su ile taşınarak sevk edilir. Bu sistemde ahırların uzunluğunca beton kanallar yapılmaktadır. Bunların üzerine metal ya da ağaç ızgaralar yerleştirilir. Aşağıya düşen gübreler özel bir yükleyici ve tarım arabası ya da kamyonlarla taşınırlar. Gübre suyla temizlenerek atılır.
Sıvı gübrenin depolanması ve değerlendirilmesi:
Sıvı gübrenin gübreleme amacıyla kullanılması için tarlaya verilme zamanına kadar depolanması gerekir. Sıvı gübre deposunun kapasitesi, depolama süresi yanında hayvan türüne ve hayvan sayısına bağlıdır.
Günlük sıvı gübre miktarı sığırda 0,05 m3/BBH kadardır. Sıvı gübrenin depolama süresi ahır sistemine göre 100-200 gün arasında değişmektedir.
Sıvı gübre depoları mekanizasyon düzeyine ve yapı olanaklarına göre; yer içinde derin sıvı gübre depoları ve yer üstünde yüksek sıvı gübre depoları şeklinde inşaa edilebilirler.
3. SÜT ÜRETİM MEKANİZASYONU
İş zamanı yönünden en büyük paya sahip olan ve ağır işlerin başında gelen süt sağımının mekanizasyonu, süt inekçiliği işletmelerinde öncelikle üzerinde durulması gereken konudur. Öte yandan süt verimi, meme sağlığı ve süt kalitesi özenli sağım ile makine-ekipmanların bilinçli kullanılmasına bağlıdır.
3.1. Süt sağım makinesi
Süt üretimi; Süt sağımını, işletme içinde depolanmasını ve fabrikaya taşınmasını içerir.
Süt sağımı iki şekilde olur.
a) Doğal sağım: Hayvan yavrusunun memeyi emmesiyle sağlanır.
b) Yapay sağım: Bu ise, el ve makine ile olmak üzere iki türlüdür.
Sağımda gerekli iş zamanının kısalması yanında makine ile sağımın üstünlükleri şöyle sıralanabilir.
- Sütün temiz ve sağlıklı sağılmasını sağlar.
- Süt verimini artırır.
- Sağım verimini (birim zamanda sağılan hayvan sayısını) artırır.
Genel olarak sağım makinesi, üç sistemi içeren şu elemanlardan oluşur,
a) Vakum üretme sistemi
b) Basınç farkı yaratma sistemi
c) Süt, hava ve temizleme sıvılarının hareket ettiği sistem: Sağıma başlanmadan önce, memelerin temizlenmesi, meme kanallarındaki sütün alınması ve sağım başlıklarının memeye takılması işi ön sağım aşamasını oluşturur.
Sağım başlığı memeye takıldıktan sonra sağılan süt miktarı önce giderek artar. Belirli bir süreden sonra ise birim zamanda sağılan süt miktarı giderek azalarak 200 ml/dak. değerine düşer. Bu aşamaya da ana sağım süresi denir. Ana sağım süresi, inek cinsine bağlı olarak 4-6 dakika arasında değişmektedir.
Süt miktarı 200 ml/da. altına düştüğünde kör sağım söz konusudur. Kör sağım, memelerin aşırı yüklenmesine, meme kanallarının sürtünmesine vb. neden olduğu için zamanında önlenmelidir.
Son sağım ise, memenin masajı ve sağım başlıklarının memeden alınması işlerini içerir.
Sağım makinesinin düzgün ve sağlıklı çalışabilmesi için, sabit basınçta (vakumda) belirli bir hava miktarının üretilmesi gerekir. Sabit basıncın değeri ortalama olarak 0,5 bar olup, sağım sırasında basınç dalgalanması olmamalıdır. Vakumun üretilmesinde genellikle döner hareketli ya da düz pistonlu (git-gel hareketli) vakum pompalarından yararlanılır.
Sağım (meme) başlığı ve yapısı
Sağım makinesinde hayvan ile temas eden ana organ sağım (meme) başlığıdır. Hayvanın memesine tutunan iç cidar esneyebilen fakat deforme olmayan lastik malzemeden yapılır. Dış cidar ise sert plastik ya da paslanmaz metalden olabilir.
Hayvanın memesi ile lastik cidar arasındaki bölme sürekli olarak vakum altında olmasına karşılık iç cidar ile dış cidar arasındaki bölmede (puls bölmesi), sırayla vakum ve atmosfer basıncı hakimdir.
Emme (masaj gevşeme) işinin gerçekleştirilmesinde, vakumun aralıklı olarak kesilmesini sağlayan organa Pulsatör adı verilir.
Vakum Ventili (Regülatörü), sağım için gerekli olan vakumu sürekli olarak sabit düzeyde tutmaya yarar. Bunun için vakum pompasından en uzak yere yerleştirilir.
Vakum üretme sistemindeki vakummetre, sistemdeki basınç değerini gösterir. Vakum metre, sağıcının görebileceği bir yere konulmalıdır. Vakum pompasının emiş ağzına yerleştirilen vakum tankı ise, sağım sırasında oluşacak vakum dalgalanmalarını (şoklarını)engeller. Ayrıca, vakumun bulunduğu elemanlardan sürüklenen sıvının (süt, su, temizleme sıvısı) pompaya girmeden ayrılmasını da sağlar. Bu amaç için, vakum tankı alt seviyesine bir musluk yerleştirilmelidir.
Sağılan sütün iletilme (alınma) durumuna göre, sağım tesisinin iki yapı şekli vardır.
a) Kovaya sağım yapan tesis
b) Boruya sağım yapan tesis
Bir sonraki sayfadaki resimde kovaya sağım yapan bir sağım tesisi verilmiştir. Burada, sağılan süt, süt pençesinden uzun süt borusu ile doğrudan kovaya iletilir. Kova, vakum üretme sistemine bağlandığı için sürekli vakum altında bulunur. Vakum tekniği yönünden kovaya sağım yapan tesisler basit yapılıdırlar.
Boruya sağım yapan tesislerde süt ve vakum boruları sabit olarak monte edilmiştir. Sağılan süt, borularda sağlanan vakumun etkisiyle süt odasına iletilir. Borular, süt odasına doğru, düzgün bir meyile sahip olmalı ayrıca, süt odasında sütün vakumdan ayrılması için, boru sonunda ayırıcı bir eleman bulunmalıdır.
Süt sağım tesislerinde, sütün ayrılmasını sağlayan vakumlu süt ayırıcısı (filtresi) de bulunmaktadır. Bu ayırıcı genellikle iletim borusunun sonuna yerleştirilir.
3.2. Sağım tesisleri ve sağım yöntemleri
Süt sağım tesisleri, sürü büyüklüğüne ve ahır yapısına bağlı olarak üç grupta incelenebilir.
a) Bağlı ahırdaki sağım tesisleri: 30 ve daha az sağmal hayvana sahip işletmeler için uygun olan bu tesislerde sağım işi, bağlı hayvana gidilerek gerçekleştirilir. Süt, kovaya yada sabit boruya sağılabilir.
b) Sağım merkezi şeklindeki sağım tesisleri. Bu tip tesisler 30’dan fazla sağılan hayvan bulunan süt ineği işletmelerinde kurulabilir. Sağılacak inekler sağım merkezine gelerek sağım gerçekleştirilir.
c) Seyyar (gezici) sağım tesisleri: Bunlar mera ya da tarlada sağım yapmak için geliştirilmiş olup, vakum pompası genellikle traktör kuyruk milinden ya da üzerindeki benzin motorundan çalıştırılır.
Ana sağım süresi, inek ırkına göre 4-6 dakika/inek arasında değişmektedir. Genel olarak bir sağıcı, bağlamalı ahırdaki sağımda aynı anda en çok üç adet, normal sağım başlığına kumanda edebilmekte ve bir saatte 20-22 inek sağabilmektedir.
Balık kılçığı sağım yerlerinde bir sağıcı aynı anda 8 sağım başlığına kadar kumanda edebilmekte ve saatte 42-45 inek sağabilmektedir. Dönerli sağım yerlerine sahip işletmelerde bu rakam 60’a çıkmaktadır.
3.3. Sütün depolanması ve soğutulması
Sütün, sağımdan sonra fabrikaya nakledilmesine kadar işletme içinde depolanması için çeşitli yapıda ve büyüklüklerde tank ve güğümlerden yararlanılır. Ancak, kalitenin bozulmadan depolanması için, sağılan sütün soğutulması gerekir. Çünkü süt içinde bulunan ve bozulmaya neden olan mikroorganizmaların etkinlikleri, sıcaklığı düşürerek engellenebilir. Bu nedenle, kalitenin düşmeden sütün depolanmasında günlük periyotlarda sevkıyatta; 2,5 saatlik süre içinde akşam sütü 4 C ye, sabah sütü de 8 C ye dek soğutulmalıdır.
Hayvancılık mekanizasyonu; hayvansal üretimde bakım, besleme, yemleme, sağım ve temizlik gibi işlemlerde yeni teknolojilerin uygulanmasıyla insan emeği ve basit araçlar yerine bu teknolojilerin gereği olan ileri araçların yapımı, seçimi, işletilmesi, korunması ve bu aletleri kullanacak kişilerin eğitilmesi ile ilgili tüm hizmetleri kapsar.
Mekanizasyonun hayvancılık işletmelerinde uygulanması hayvan sağlığı, çevre koruması ve bu işle uğraşan insanların sağlığı yönünden de önemlidir.
Hayvansal üretimi artırmada hayvan ırkı ve ıslahının çok önemi vardır. Ancak hayvanların yaşam koşullarını iyileştirme ve iyi bir hayvan besleme kesinlikle üretimi artırmanın en önemli unsurudur. Mekanizasyonsuz başarı beklenemez.
HAYVANCILIK İŞLETMELERİNDE MEKANİZASYON
Hayvancılık işletmelerinde özellikle;
1. Süt sağımı ve sütün korunması
2. Ahır temizliği ve gübrenin tarlaya atılması
3. Yem üretimi
4. Yem hazırlama ve yemleme
5. Hayvan bakım ve temizliği
Mekanizasyon uygulamalarında ele alınması gereken faaliyetlerdir.
HAYVANCILIK MEKANİZASYONUNDA İŞ GRUPLARI
Hayvancılık ve buna bağlı mekanizasyon üç ana grup altında incelenebilir. Bunlar;
1. Hayvanın beslenmesi (Yem hasadı, yem hazırlama, yemleme, sulama vb. uygulamalar)
2. Hayvanın bakımı (gübre temizleme, depolama, işleme, dağıtma ve ilgili uygulamalar)
3. Ürün elde edilmesi (süt, et, yumurta vb.)
1. YEM MEKANİZASYONU
Yem üretimi, yem hazırlama ve yemleme bir dizi ana ve yardımcı iş kademelerinden oluşur. Zaman alıcı ve yorucu olan bu iş safhalarının bazılarını makine kullanmadan gerçekleştirmek çok zor, hatta imkansızdır. Yem bitkilerinin çok çeşitli oluşu, kaba kuru yem, yeşil yem, silo yemi ve kesif yem hazırlama zorunluluğu, bilhassa bu konuda imal edilmiş makine çeşidinin fazlalığı yem üretiminde mekanizasyonun önemini yeteri kadar ortaya koymaktadır.
1.1. Kaba Yem Mekanizasyonu
Saplı bitkilerden, hasat edilme ve işlenme yöntemlerine bağlı olarak elde edilen kaba yemler: taze yem, tarla kuru otu, işletme kuru otu, silaj yemi, sıcak hava ile kurutulmuş palet yem olarak adlandırılır. Kaba yem üretiminde; toprak işleme, ekim bakım dışında birbirini kesintisiz olarak izleyen iş aşamaları vardır. Bunlar;
Biçme,
Tarlada hazırlama
Yükleme, işletmeye taşıma ve boşaltma
Depolama
Yemlemedir
a. Biçme işlemi ve biçme makineleri
Biçme yöntemine göre değişik yapıda biçme makineleri bulunur. Çift bıçaklı veya tek bıçaklı git-gel hareketli biçme makineleri, tamburlu biçme makineleri ile diskli biçme makineleri günümüzde kullanılan makinelerdir.
b. Biçilen ürünün tarlada hazırlanması
Yeşil yemin biçiminden sonra, (ürünün en az kayıp ile elde edilebilmesi için) tarlada birtakım işlemler yapılır. Bunlar yeşil yemin çevrilmesi, dağıtılması, namlu yapılması, namlunun çevrilmesi gibi işlemlerdir. Bunlar genellikle tırmıkla yapılır. Tırmık olarak yıldız çarklı tırmıklar ile döner tip tırmıklar kullanılır.
c. Yem toplama ve taşıma
Biçilen ürünler tarlada geçirdiği hazırlık işlerinden sonra özel yükleme arabaları ile toplanarak işletme binasına taşınır. Bu arabalarda bulunan boşaltma düzeni ile de istenilen yere boşaltma yapılır.
Yeşil yemin taşınmasında, boşaltılmasında ve depolanmasında kolaylık sağlamak için materyal küçük boyutlarda kıyılır. Yemin kıyılması tarla kıyıcıları (silaj makineleri) ile sağlanır.
d. Balyalama ve balya makineleri
Tarlada biçilip hazırlanan ürün toplanarak küçük hacim işgal edecek şekilde paketlenir. Böylece ürünün taşınması, depolanması ve satışı gibi işlemler kolaylaştırılır.
Kaba yemin, sap ve samanın balyalanmasında, çeşitli yapıya ve çalışma prensibine sahip balya makinelerinden yararlanılır. Bunlar dikdörtgen prizma veya yuvarlak balya yapan makinelerdir.
e. Yem taşıma
Balya haline getirilen ürünün taşınması için normal tarım arabalarından yararlanıldığı gibi özel toplama düzenine sahip arabalarda kullanılmaktadır. Bunlar yükleme kızaklı balya arabası, balya fırlatıcılar ve otomatik balya toplama düzenli balya arabasıdır.
Balya taşımada normal tarım arabası kullanıldığı takdirde balyaların tarım arabasına yüklenmesinde traktör ön yükleyicilerinden faydalanılır. Yine balyaların taşınmasında traktör arka hidrolik kollarına monte edilen yükleme çatalı da kullanılır.
f. Yem depolama ve silolar
Tarladan toplanan yemin işletmede yemleme aşamasına kadar depolanması gerekir. Günlük tüketilen yeşil taze yem dışındaki yemlerin depolanması için çeşitli alet ve makinelerden faydalanılır.
Bunlar traktör yükleyicileri, vinç düzenleri, götürücüler (elevatörler) ve kaba yem üfleçleridir. Öte yandan işletme yapısına ve yem türüne göre de çeşitli yapı ve büyüklükte silolar söz konusudur.
Yem siloları, yemin çoğunlukla, silaj (konserve) olarak hazırlanması amacıyla hava geçirmez şekilde depolandığı yerlerdir. Silolar; alçak, yüksek ve derin silolar diye üç ana gruba ayrılır.
g. Kaba yemin depodan (silodan) alınması ve yemleme
Silo tipine ve silaj ürününün cinsine göre (uzun, kısa) kaba yemin depodan alınmasında el ile boşaltma dışında çeşitli makinelerden yararlanılır. Bu amaçla, alçak silolarda ön yükleyici ve alçak silo frezeleri ile blok kesme yapan ekipmanlar kullanılır.
1.1.1. Kaba yem dağıtıcıları
Silodan boşaltılan yemin, yemlenecek hayvanların yemliklerine taşınarak dağıtılması için çeşitli yapı ve özellikte dağıtıcılar kullanılır.
1.2. Kesif yem mekanizasyonu
Kesif yem mekanizasyonunda en önemli hususlar daneli ürünlerin öğütülmesi, karıştırılması ve iletilmesidir. Bu işler için yem değirmenleri, karıştırıcılar ve ileticiler kullanılır.
1.3. Suluklar
Su hayvanların sağlığı ve yemlerin değerlendirilmesi yönünden büyük önem taşımaktadır. Hayvanların su ihtiyaçları, hayvanın ırk, cins, yaş, beslenme durumu ve çevre koşullarına bağlı olarak değişir.
Süt ineğinde inek başına ihtiyaç duyulan su 50 lt/gündür. Sıcak yaz günlerinde bu değer iki katına çıkabilmektedir.
Aşağıdaki resimde sığırlar için kullanılan otomatik suluklar görülmektedir.
2. AHIR GÜBRESİ MEKANİZASYONU
Ahır gübresi mekanizasyonu ahırlarda ortaya çıkan katı ve sıvı artıklarının toplanmasını, ahırdan uzaklaştırılmasını, biriktirilerek depolanmasını ve olgunlaştırıldıktan sonra tarlaya taşınarak çiftlik gübresi olarak dağıtılmasını içeren geniş kapsamlı uygulamalardır.
Gübrenin ahırdan alınması ve öteki işlem aşamalarında iki ana yöntem vardır. Bunlar; katı gübre mekanizasyonu ve sıvı gübre mekanizasyonudur.
2.1. Ahırdan gübrenin alınması (Temizlenmesi)
Bir büyük baş hayvanın bir günde verdiği gübre, ağırlığının % 8’i olarak kabul edilebilir. Bu değere altlık da dahildir.
Katı gübre mekanizasyonunda mekanik temizleme tesisleri ve sıvı gübre mekanizasyonunda da hidrolik temizleme tesisleri kullanılır.
Gübrenin katı olarak elde edildiği yöntemde ahır içinden mekanik düzenlerle dışarı çıkarılan katı gübre gübrelikte depolanır. İdrar ise, katı gübreden ayrı olarak idrar kanalından idrar çukuruna iletilir. Belirli sürelerde bekletilen katı gübre tarlaya taşınarak gübre dağıtıcılarla dağıtılır.
Sıvı gübre mekanizasyonunda ise, dışkı ve idrar ayrılmaz. Karışım, kanallar aracılığı ile hidrolik olarak ahır dışındaki sıvı gübre depolarına iletilir. Kısmen ahır içinde hayvanların altında da depolanabilir. Ayrıca, sıvı gübrenin akıcılığını artırmak amacıyla karışıma su ilave edilebilir. Sıvı gübrenin iletilmesi, karıştırılması için güçlü özel gübre pompalarından yararlanılır. Sıvı gübrenin tarlaya verilişinde yine özel dağıtma düzenli tanklar kullanılmaktadır.
2.1.1. Mekanik temizleme tesisleri (katı gübre mekanizasyonu)
Bunlar genel olarak iki ana grupta incelenebilir.
a) Mobil (seyyar) gübre temizleme düzenleri
b) Durağan (Sabit) gübre temizleme düzenleri
Mobil temizleme düzenleri, normal ön yükleyicili traktör ya da kürekli özel traktörlerdir.
Durağan (sabit) temizleme tesisleri, belirli yörüngeler üzerinde gübrenin ahır dışına taşınmasını sağlarlar. Bu işi genellikle katlanır paletli sistemler yapar.
Katlanır paletli sistemlerde hareket doğrusal yönde git-gel şeklindedir. Gübre kanalında sıyırma işi sırasında paletler açılarak gübreyi iterler. Geri dönüşte ise kapanarak boş olarak ilk konumlarını alırlar. Aşağıdaki resimde sıyırıcı düzen görülmektedir.
Katı gübrenin değerlendirilmesi
Katı gübre mekanizasyonunda, gübrelikte biriktirilen katı gübre belirli bekletme süresi sonunda tarlaya verilir. Aynı şekilde gübrelik yanında ayrı bir depoda biriktirilen idrar da özel dağıtıcılarla tarlaya verilmektedir.
İdrarın tarlaya dağıtılmasında ya normal idrar tankından ya da basınçlı tanklardan yararlanılmaktadır.
Çiftlik gübresi dağıtıcılar ile katı gübrenin kolay hızlı ve düzgün bir şekilde tarlaya dağıtılması sağlanır.
2.1.2. Hidrolik temizleme tesisleri (Sıvı gübre mekanizasyonu)
Hidrolik sistemde, gübre, su ile taşınarak sevk edilir. Bu sistemde ahırların uzunluğunca beton kanallar yapılmaktadır. Bunların üzerine metal ya da ağaç ızgaralar yerleştirilir. Aşağıya düşen gübreler özel bir yükleyici ve tarım arabası ya da kamyonlarla taşınırlar. Gübre suyla temizlenerek atılır.
Sıvı gübrenin depolanması ve değerlendirilmesi:
Sıvı gübrenin gübreleme amacıyla kullanılması için tarlaya verilme zamanına kadar depolanması gerekir. Sıvı gübre deposunun kapasitesi, depolama süresi yanında hayvan türüne ve hayvan sayısına bağlıdır.
Günlük sıvı gübre miktarı sığırda 0,05 m3/BBH kadardır. Sıvı gübrenin depolama süresi ahır sistemine göre 100-200 gün arasında değişmektedir.
Sıvı gübre depoları mekanizasyon düzeyine ve yapı olanaklarına göre; yer içinde derin sıvı gübre depoları ve yer üstünde yüksek sıvı gübre depoları şeklinde inşaa edilebilirler.
3. SÜT ÜRETİM MEKANİZASYONU
İş zamanı yönünden en büyük paya sahip olan ve ağır işlerin başında gelen süt sağımının mekanizasyonu, süt inekçiliği işletmelerinde öncelikle üzerinde durulması gereken konudur. Öte yandan süt verimi, meme sağlığı ve süt kalitesi özenli sağım ile makine-ekipmanların bilinçli kullanılmasına bağlıdır.
3.1. Süt sağım makinesi
Süt üretimi; Süt sağımını, işletme içinde depolanmasını ve fabrikaya taşınmasını içerir.
Süt sağımı iki şekilde olur.
a) Doğal sağım: Hayvan yavrusunun memeyi emmesiyle sağlanır.
b) Yapay sağım: Bu ise, el ve makine ile olmak üzere iki türlüdür.
Sağımda gerekli iş zamanının kısalması yanında makine ile sağımın üstünlükleri şöyle sıralanabilir.
- Sütün temiz ve sağlıklı sağılmasını sağlar.
- Süt verimini artırır.
- Sağım verimini (birim zamanda sağılan hayvan sayısını) artırır.
Genel olarak sağım makinesi, üç sistemi içeren şu elemanlardan oluşur,
a) Vakum üretme sistemi
b) Basınç farkı yaratma sistemi
c) Süt, hava ve temizleme sıvılarının hareket ettiği sistem: Sağıma başlanmadan önce, memelerin temizlenmesi, meme kanallarındaki sütün alınması ve sağım başlıklarının memeye takılması işi ön sağım aşamasını oluşturur.
Sağım başlığı memeye takıldıktan sonra sağılan süt miktarı önce giderek artar. Belirli bir süreden sonra ise birim zamanda sağılan süt miktarı giderek azalarak 200 ml/dak. değerine düşer. Bu aşamaya da ana sağım süresi denir. Ana sağım süresi, inek cinsine bağlı olarak 4-6 dakika arasında değişmektedir.
Süt miktarı 200 ml/da. altına düştüğünde kör sağım söz konusudur. Kör sağım, memelerin aşırı yüklenmesine, meme kanallarının sürtünmesine vb. neden olduğu için zamanında önlenmelidir.
Son sağım ise, memenin masajı ve sağım başlıklarının memeden alınması işlerini içerir.
Sağım makinesinin düzgün ve sağlıklı çalışabilmesi için, sabit basınçta (vakumda) belirli bir hava miktarının üretilmesi gerekir. Sabit basıncın değeri ortalama olarak 0,5 bar olup, sağım sırasında basınç dalgalanması olmamalıdır. Vakumun üretilmesinde genellikle döner hareketli ya da düz pistonlu (git-gel hareketli) vakum pompalarından yararlanılır.
Sağım (meme) başlığı ve yapısı
Sağım makinesinde hayvan ile temas eden ana organ sağım (meme) başlığıdır. Hayvanın memesine tutunan iç cidar esneyebilen fakat deforme olmayan lastik malzemeden yapılır. Dış cidar ise sert plastik ya da paslanmaz metalden olabilir.
Hayvanın memesi ile lastik cidar arasındaki bölme sürekli olarak vakum altında olmasına karşılık iç cidar ile dış cidar arasındaki bölmede (puls bölmesi), sırayla vakum ve atmosfer basıncı hakimdir.
Emme (masaj gevşeme) işinin gerçekleştirilmesinde, vakumun aralıklı olarak kesilmesini sağlayan organa Pulsatör adı verilir.
Vakum Ventili (Regülatörü), sağım için gerekli olan vakumu sürekli olarak sabit düzeyde tutmaya yarar. Bunun için vakum pompasından en uzak yere yerleştirilir.
Vakum üretme sistemindeki vakummetre, sistemdeki basınç değerini gösterir. Vakum metre, sağıcının görebileceği bir yere konulmalıdır. Vakum pompasının emiş ağzına yerleştirilen vakum tankı ise, sağım sırasında oluşacak vakum dalgalanmalarını (şoklarını)engeller. Ayrıca, vakumun bulunduğu elemanlardan sürüklenen sıvının (süt, su, temizleme sıvısı) pompaya girmeden ayrılmasını da sağlar. Bu amaç için, vakum tankı alt seviyesine bir musluk yerleştirilmelidir.
Sağılan sütün iletilme (alınma) durumuna göre, sağım tesisinin iki yapı şekli vardır.
a) Kovaya sağım yapan tesis
b) Boruya sağım yapan tesis
Bir sonraki sayfadaki resimde kovaya sağım yapan bir sağım tesisi verilmiştir. Burada, sağılan süt, süt pençesinden uzun süt borusu ile doğrudan kovaya iletilir. Kova, vakum üretme sistemine bağlandığı için sürekli vakum altında bulunur. Vakum tekniği yönünden kovaya sağım yapan tesisler basit yapılıdırlar.
Boruya sağım yapan tesislerde süt ve vakum boruları sabit olarak monte edilmiştir. Sağılan süt, borularda sağlanan vakumun etkisiyle süt odasına iletilir. Borular, süt odasına doğru, düzgün bir meyile sahip olmalı ayrıca, süt odasında sütün vakumdan ayrılması için, boru sonunda ayırıcı bir eleman bulunmalıdır.
Süt sağım tesislerinde, sütün ayrılmasını sağlayan vakumlu süt ayırıcısı (filtresi) de bulunmaktadır. Bu ayırıcı genellikle iletim borusunun sonuna yerleştirilir.
3.2. Sağım tesisleri ve sağım yöntemleri
Süt sağım tesisleri, sürü büyüklüğüne ve ahır yapısına bağlı olarak üç grupta incelenebilir.
a) Bağlı ahırdaki sağım tesisleri: 30 ve daha az sağmal hayvana sahip işletmeler için uygun olan bu tesislerde sağım işi, bağlı hayvana gidilerek gerçekleştirilir. Süt, kovaya yada sabit boruya sağılabilir.
b) Sağım merkezi şeklindeki sağım tesisleri. Bu tip tesisler 30’dan fazla sağılan hayvan bulunan süt ineği işletmelerinde kurulabilir. Sağılacak inekler sağım merkezine gelerek sağım gerçekleştirilir.
c) Seyyar (gezici) sağım tesisleri: Bunlar mera ya da tarlada sağım yapmak için geliştirilmiş olup, vakum pompası genellikle traktör kuyruk milinden ya da üzerindeki benzin motorundan çalıştırılır.
Ana sağım süresi, inek ırkına göre 4-6 dakika/inek arasında değişmektedir. Genel olarak bir sağıcı, bağlamalı ahırdaki sağımda aynı anda en çok üç adet, normal sağım başlığına kumanda edebilmekte ve bir saatte 20-22 inek sağabilmektedir.
Balık kılçığı sağım yerlerinde bir sağıcı aynı anda 8 sağım başlığına kadar kumanda edebilmekte ve saatte 42-45 inek sağabilmektedir. Dönerli sağım yerlerine sahip işletmelerde bu rakam 60’a çıkmaktadır.
3.3. Sütün depolanması ve soğutulması
Sütün, sağımdan sonra fabrikaya nakledilmesine kadar işletme içinde depolanması için çeşitli yapıda ve büyüklüklerde tank ve güğümlerden yararlanılır. Ancak, kalitenin bozulmadan depolanması için, sağılan sütün soğutulması gerekir. Çünkü süt içinde bulunan ve bozulmaya neden olan mikroorganizmaların etkinlikleri, sıcaklığı düşürerek engellenebilir. Bu nedenle, kalitenin düşmeden sütün depolanmasında günlük periyotlarda sevkıyatta; 2,5 saatlik süre içinde akşam sütü 4 C ye, sabah sütü de 8 C ye dek soğutulmalıdır.