Mr.Muhendis
17.12.2009, 19:37
Tarımda çalışmaları zamanında ve kısa sürede bitirmek ancak alet–makine kullanımı ile mümkündür.
Şeker pancarının elle hasadının çok sayıda işçi gerektirmesi, son yıllarda işçilik ücretindeki artışlar vb. nedenler üreticileri makineli hasada doğru yönlendirmektedir. Gerçekten; bu durum, 1 dönüm (1 dekar = 1000 m2) yerin hasadı için harcanan iş gücü yönünden değerlendirildiğinde, makine ile pancar hasadının el ile hasada göre önemli bir avantaj sağladığı görülür. Şöyle ki: Ülkemiz şartlarında 1 dekarın insan gücü ile hasadı için, ortalama 45 saat gerekirken (sökümden fabrikaya teslime), çekilir tek sıralı yerli bir hasat makinesi ile bir saatte yaklaşık bir dönüm veya daha fazla yeri sökmek mümkündür.
MAKİNELİ HASADA NEDEN GEREK VAR?
Hasadı makine ile yapmakla;
Hasat zamanını geciktirerek (hava şartlarına ve toprak durumunu da dikkate alarak) pancarın ağırlık kazanmasını sağlarız,
Pancar teslimat hızını artırarak tarla içi öbeklerde kurumadan dolayı kalitenin düşmesini önleriz,
İşi daha kısa zamanda bitirir ve diğer işlere ve sonraki ürün için tarla hazırlığına daha fazla zaman ayırabiliriz,
İş planlamasını işgücü sıkıntısı olmadan daha rahat yaparız.
Pancar hasat makinesi çeşitleri
Çekilir Hasat Makineleri
Çekilir tiplerin en basiti; tek sıralı elevatörle yandan yüklemeli veya depolu olabilir. Aşağıda bu tipteki makineler ve bu makinelere ait bazı özellikler görülmektedir.
Kendi Yürür Hasat Makineleri;
Sıra adedi : 1-6’ya kadar olabilmekte,
Güç ihtiyacı : Tek sıralı tiplerinde 95 BG
Altı sıralı tiplerinde 271-407 BG
Depo kapasitesi : 3-16 ton
Güç aktarımı : Genellikle hidroliklidir.
Kendiyürür makinelerin çoğunda sökücü ayakların derinliği, temizleme düzeni hızı, deponun boşaltılması gibi kontrol ve ayarlar operatör kabininden yapılabilmektedir.
Parçaları ve çalışması
Çekilir ve kendi yürür pancar hasat makineleri arasında yapı ve çalışma tekniği bakımından çok büyük farklılıklar yoktur. Bu farklılıklar daha çok uygulanan hasat yöntemine bağlı olarak ortaya çıkmaktadır. Aşağıda çekilir tip pancar hasat makinesinin parçaları görülmektedir.
Bu makinede sökülen sıradan bir önceki sırada baş kesme yapılırken diğer sırada söküm işlemi yapılmaktadır. Bu makinelerin bazı tiplerinde baş kesme, sökme, temizleme işleri tek geçişte yapılabilmektedir.
Kendi yürür makinelerde güçlü bir motordan alınan hareket mekanik veya hidrolik olarak ünitelere dağıtılır. Gelişmiş kendi yürür makinelerin bazılarında makine ayarlandıktan sonra operatör kabinindeki bir bilgisayar sistemi vasıtasıyla pancar sıralarını kendisi takip edebilir. Bilgisayar; temizleme türbinleri hızı, boşaltma elevatörü hızı, hasat edilen alan vb. bilgileri de gösterir. Böylece, operatöre işin kalitesini kontrol etmek için bir serbestlik sağlanır.
PANCAR HASAT MAKİNESİNİN DÜZENLERİ
* Baş Kesme Düzenleri
a) Tamburlu Bıçaklı:
Yoklayıcı tambur sıralar üzerinde hareket ederken buna bağlı bıçak pancar başının istenilen yükseklikten kesilmesini sağlar. Bazı tiplerde tambur önünde yer alan diskler baş kesme ünitesinin kolay çalışması için temizlik yapar. Sabit bıçaklı tamburlu baş kesme düzenlerinde yüksek hızlarda kesme kaybı fazladır. Sıra üzeri mesafesi ve pancar çapı baş kesme kalitesine etki eden iki faktördür.
Rotorlu:
Bunlar yüksek hızda dönen üzerinde küt bıçaklar bulunan küçük yatay rotorlardan ibarettir. Yaprak parçalayıcılarla birlikte kullanılır. Makine ilerlerken, rotor pancar başı üzerinde yükselerek yaprak parçalayıcıdan geri kalan kısmı tıraşlayarak alır. Bu tip baş kesme düzeni ile kesilen pancarlarda daha az kayıp olur ve pancar başı kubbe şeklini alır.
* Sökme Düzeni
Bu sökücülerin çalışma şartlarına bağlı olarak birbirlerine göre bazı iyi ve kötü tarafları vardır. Çatallı sökücüler daha çok eski tipteki makinelerde kullanılmaktadır. Tekerlekli sökücüler yeni makinelerde söküm esnasında makine içine daha az toprak alması nedeniyle kullanılmaktadır. Bunlar ağır ve nemli topraklarda da sağlıklı çalışabilirler. Titreşimli sökücüler çatal veya saban uç demiri şeklindedirler. Bantlı sökücüler özellikle taşlı topraklar için uygundurlar. Bunlarla hasat için pancar yeşil aksamının kuvvetli, donmamış olması ve hasadın şiddetli donlardan önce yapılması şarttır.
* Temizleme Düzeni
Pancar hasat makinelerinde sökücülerden gelen pancar veya pancar ve kesilmiş baş kısımlarını temizleyen, depoya veya römorka aktaran düzenlerdir. Temizleme düzenleri:
Bunlar; başları kesilen pancarları toplar, toprak parçalarından temizler ve yükseltme - aktarma işi yaparlar. Türbinler farklı şekillerde düzenlenebilirler.
Tamburlu (Dolaplı):
Yerli tip hasat makinelerinin çoğunda bu tipler kullanılmaktadır. Başı kesilerek sökülen pancar gövdeleri iletici bir çark yardımı ile temizleme tamburuna gelerek dönen tambur (dolap) içinde temizlenirler.
Izgara Bantlı:
Genellikle yuvarlak çubuk demirli zincir şeklinde olan tipleri daha etkili temizlik yapabilmektedir. Pancarı depodan boşalt-mada kullanılan ızgaralı elevatörler aynı zamanda temizleme de yaparlar.
Merdaneli:
Bunlar üzerinde ya helezonik kıvrımlar bulunan veya kafes biçimindeki merdanelerden oluşur. Pancarın temizlenmesi karşı dönüşlü bu merdaneler arasında olur. Genellikle ikinci bir temizleyici olarak kullanılırlar. Şekildeki ızgara bantlarının ve türbinlerin hızları hidrolik motorla ayarlanabilmektedir.
Makinenin İşe Hazırlanması ve Ayarları
Ülkemizde pancar hasadında kullanılan makinelerin büyük bir kısmının yerli imalat olması nedeni ile burada çekilir tipte (hasat makinesi çeşitleri bölümünde şekli görülen) dolaplı, tek sıra makinenin ayarlarına yer verilecektir: Bilindiği gibi işe hazırlama ve ayarda esas imalatçı firmanın verdiği makine kullanma ve bakım kitabındaki bilgilerdir. Bu bilgilere dayanılarak makine şaftını ve tekerlek pozisyonunu uygun konuma getirdikten sonra aşağıdaki ayarlar yapılmalıdır.
* Baş Kesici Ayarları:
Bıçağın Yatay - Dikey Ayarı
Pancar başının doğru ve düzgün kesilmesi bıçağın yatay ve dikey ayarlarının doğru yapılmasıyla sağlanır.
Bıçağın yatay ayarı tarladaki ortalama pancar büyüklüğüne ve yaprak durumuna bağlı olarak yapılmalıdır. Eğer tarlada iri pancarlar çoğunlukta ise şekilde görüldüğü gibi baş kesme bıçağı tespit cıvataları gevşetilir ve bıçak alttaki ok yönünde geriye doğru bir miktar alınarak cıvatalar sıkılır.
Bıçağın yükseklik ayarı
Bıçağın yükseklik ayarı ise baş kesme tamburunun en alt noktası ile bıçak arasındaki mesafenin artırılıp azaltılması ile ayarlanabilir. Pancar çok yapraklı ise, şekilde görülen tespit cıvataları gevşetilerek bıçak ok yönünde bir miktar aşağı indirilir ve cıvataları sıkılır. Tersi durumda, yani pancar az yapraklı ise baş kesme tamburu ile bıçak arasındaki düşey mesafe azaltılır.
Baş kesme tamburu hareket zinciri hiçbir zaman gevşek olmamalıdır. Tamburun pancar üzerinde tırmanma hareketinin istenildiği şekilde olabilmesi için, tambur diş derinliğinin yeterli olması sağlanmalıdır. Aşırı aşınmış, diş derinliği kaybolmuş tamburlar değiştirilmelidir.
Tambur Ağırlığı
Bu ayar için resimde okla gösterilen yerden ayar somununu gevşeterek;
Şu durumlarda basıncı artırın:
Büyük, sert ve kuvvetli yapraklı pancarlarda ideal baş kesme hattının üzerinden kesmemek için
Yüksek hızlarda sıçramayı azaltmak için
Şu durumlarda ise ayar somununu sıkarak basıncı azaltın:
Zayıf ve az yapraklı pancarlarda ideal baş kesme hattının altından kesmeyi önlemek için
Gevşek toprak şartlarında vurmayı azaltmak için
Düşük hızlarda tamburun kaymasını önlemek için
Normal şartlarda yetersiz yay basıncı, baş kesme ünitesinin pancar başını kesmeden önce yukarı itilmesine neden olur.
* Yaprak Hazırlayıcı (Kesme) Düzeni Ayarı:
Hasada girilecek ilk sırada öncelikle yüksekliği ayarlanabilen ön yaprak kesme düzeniyle pancar yaprakları kabaca kesilir ve fırçaları vasıtasıyla sökülen tarafa doğru temizlenir. Böylece ikinci defa sıraya girişte yeşil yaprakları kesilmiş sıranın başları kesilerek pancar gövdeleri sökülürken diğer sıranın yaprakları kesilir. Sürücü bu şekilde sırayı kolay izler ve baş kesme tamburunun tıkanması önlenir.
Yaprak kesme bıçağının yükseklik ayarı şekildeki iki pim vasıtasıyla yapılır. Fırçalar pancar başı üzerinde herhangi bir yeşil kısım kalmayacak şekilde ayarlanmalıdır.
* Sökme Derinliği Ayarı:
Sökücü ayak bütün pancar kökünü tam olarak sökebilecek ve makinenin içerisine gerektiğinden fazla toprak almayacak bir derinliğe ayarlanmalıdır. Temizleme düzeninde aşırı toprak makinenin verimini düşürür ve pancarın kirlilik oranını artırır.
Sökücü ayak derinliği kök kırılması ile de ilgilidir. Eğer depoya fazlaca kesek geliyorsa derinlik fazla demektir, azaltılmalıdır.
Kök kırılması oluyorsa söküm derinliği artırılmalıdır. Söküm derinliği ayarı tarlanın tav durumu ile pancarın büyüklük ve küçüklüğüne göre traktör hidroliğinden ve sökücü ayar kolundan yapılır.
Bu ayar için şekilde okla gösterilen yerden sökücü ayar kolu uzatıldığında söküm derinliği azalır; tersi yapıldığında ise artar.
Kullanma
Pek çok hasat makinesinde olduğu gibi pancar hasat makineleri ile de tarlada önce yastık başları daha sonra da bölümler halinde tarlanın diğer kısımları hasat edilir. Çekilir tiplerle hasatta söküm işi iki şekilde yapılabilir.
Birinci Yöntem:
Tarlanın kenarından başlayarak yapılan sökümde tarlanın her iki uzun kenarının dış sıraları makinenin girebilmesi için düzgün olarak sökülür, daha sonra makinenin gidiş yönüne göre uygun taraftan sıraya girilir. Dönüşte diğer kenardaki sıradan hasada devam edilir.
İkinci Yöntem:
Bu yöntemde elle söküme gerek yoktur. Bunun için önce tarlanın tam orta sırası bulunur. Hasada makine ile daima sola dönülerek devam edilir. İthal makinelerde çalışma esnasında traktör kuyruk milinin 540 devir/dakika yapması sağlanmalıdır. Yerli pancar hasat makinelerinde ise parçalar uygun çalışma devrine kuyruk mili devri tam 540 devir/dakikayı bulmadan ulaşır. Çalışmada bu göz önünde alınmalıdır. Hasat makinesinin hızı pek çok faktöre bağlı olarak 2-5 km/saat arasında değişir.
Kendi yürür hasat makinelerinin çok sıralı olanlarında yastık başları hasat edildikten sonra tarlaya doğrudan girerek hasat yapılır.
Bakım
Günlük Bakım
Çalışmaya başlamadan önce;
Bütün gresörlüklere gres basılmalıdır.
İş bitiminde bütün cıvata ve somunlar kontrol edilmeli, gevşek olanlar sıkılmalıdır.
Eskimiş, aşınmış fırçalar değiştirilmelidir.
Baş kesme bıçağının keskinliği sık sık kontrol edilerek körlenmişse bilenmeli ya da yedeği ile değiştirilmelidir.
Makinelerin genellikle her 50 saatlik kullanma sonunda bakım ve kullanma kitabında belirtilen bakımların yapılması gerekir.
Hasat Sonu Bakımı:
Hasat dönemi sonunda makine basınçlı su ile komple yıkanıp, temizlendikten sonra kurulanmalıdır,
Makine üzerindeki bütün gresörlüklere gres basılmalıdır,
Dişli kutuları yağ seviyeleri kontrol edilerek eksik olanları tamamlanmalıdır,
Makine takoza alınmalıdır,
Makine güneş, yağmur ve kara karşı kapalı bir yerde muhafaza edilmelidir.
Ayrıca aşırı yükü engelleyen emniyet kavramaları da sezon başlamadan önce kontrol edilmelidir.
Arızalar
Yerli imalat pancar hasat makinelerinde çiftçilerimizin karşılaştığı en önemli arızalar ve giderilme çareleri aşağıda özetlenmiştir.
1. Hareketli ünitelerde kopma – kırılma:
Bunun nedeni genellikle masuralı aşırı yük kavramasının yağsız kalmasıdır. Bunu önlemek için şaft üzerindeki kavramanın gresörlüğüne günde bir kez az miktarda yağ basınız. Bu şekilde herhangi bir sıkışma , zorlanma vb. durumlarda kavrama görev yapacak ve hareketli ünitelerin zarar görmesi önlenecektir.
2. Dişlilerde bozulma:
Zincir dişli mekanizmalarında zincir boşlukları alınmazsa dişliler giderek aşınır ve görev yapamaz hale gelir. Bunu önlemek için kullanma bakım kitabında belirtilen yer ve zamanlarda zincir boşlukları mutlaka alınmalıdır.
3. Şaftın bozulması, eğilmesi veya kırılması:
Genellikle çalışma esnasında hidroliğin kaldırılması ile olur. Bu durumda şaft ve makinedeki freze mili zarar görür.
Şaftın takılma yönüne dikkat ediniz.
Kayıplar
Hangi Tarla Önce Hasat Edilmeli ?
Eğer tarla toprağının ve pancardan sonra ekilecek ürünün özel bir isteği yoksa, hasada gelişimi daha kötü tarladan başlanarak verimi artırmak mümkündür. Nedenine gelince; tarladaki pancar kökleri arasındaki boşluklar, toprak sıkışması dolayısıyla zayıf gelişim, gelişmede düzensizlik, sarılık virüsü, mildiyö, çift çıkış ve yabancı ot vb. etmenler pancara sonbaharda bu tarlada ağırlık kazandırmaz. Oysa gelişimi iyi olan tarlada pancarın ağırlık kazanması devam eder. Bu nedenle zayıf ürün önce hasat edilmelidir. Yaygın olan yanılgı zayıf gelişimli tarlanın hasadının sona bırakılırsa pancarın daha fazla ağırlık kazanacağı yönündedir.
Hasada ne zaman başlamalı?
Ülkemizin batıdan doğuya değişik bölgelerinde farklı olgunlaşma zamanlarına rastlanmakla beraber, genel olarak Adapazarı, Susurluk ve Alpullu fabrikalarında pancar fizyolojik olgunluğa Ağustos sonu ile Eylül başında ermekte; pancarın büyümesi ise 30 Eylül - 15 Ekim tarihine kadar devam etmektedir. Orta Anadolu’daki fabrikalar bölgelerinde pancardaki şeker artışı ve kökteki büyüme Ekim ayının sonuna kadar devam etmektedir. Doğu Anadolu’da bazı yerlerde şeker ve kök artışı Kasım ayının sonuna kadar sürmektedir. Hasadı yapacak çiftçinin bununla birlikte diğer şartları da dikkate alması gerekir (fabrika organizasyonu tarla ve hava şartları erken söküm primi vb.).
Kayıpların tahmini
Pancar üreten ülkelerde yapılan araştırmalar, tarladaki toplam ürünün ortalama %9’unun makine ile hasat sırasında kaybolduğunu göstermektedir. Bu oran, bizde hasat esnasında sürücüden başka ikinci bir kişinin makine arkasında görev yapmasıyla bir ölçüde azaltılmaktadır.
Tarla yüzeyindeki kayıpların toprak içindeki kayıplara oranı toprak şartları ve hasat makinesi tipine bağlı olmakla birlikte, ortalama üçte biri yüzeyde, baş kesmenin derin yapılmasından veya tüm kökün tarlada bırakılmasından kaynaklanmaktadır. Yüzeyde 20 m’lik bir sırada 1 kg pancar kaybının bulunduğu yerde diyebiliriz ki bunun iki katı kadarı da toprak içinde kuyruk kırılması olarak ortaya çıkmaktadır.
Hasat kalitesini azaltan faktörler
Hasat işinin kalitesini azaltan faktörler arasında en önemlisi pancar başının kesilmesi ile ilgilidir.
Yukarıda sağdaki gibi çok yüksek baş kesme silolama esnasında gözlerden ikinci kez sürme nedeniyle problem yaratır.
İyi ayarlanmış bir baş kesmede bıçak pancarın tüm yeşil kısımlarını en alt yaprak hizasından keser.
Kayıplar nasıl azaltılır?
İşin kalitesini garanti altına alabilmek için ayarlar gereken sıklıkta ve çabuklukta kontrol edilmeli.
Yeni bir makine alınırken makineyi kullanacak operatör mutlaka teknik eğitime tabi tutulmalı. Çünkü tecrübeyle öğrenmek çok daha pahalıya mal olabilir.
Kullanma bakım kitabından pek çok şey öğrenilebilir bu nedenle daima ulaşılabilecek bir yerde bulundurulmalı. Kullanılmış bir makine alınsa bile kullanma bakım kitabı imalatçıdan temin edilmeli.
Hasat kayıpları genellikle aşağıda belirtilen nedenlerden oluşur. Bunları yapmamaya gayret edin;
Yanlış sıra aralığı; ekim esnasında sıralar düzgün olmalı ve özellikle markör yani çizek ayarı çok iyi yapılmalı,
Özellikle çekilir makinelerde hatalı dümenleme, kayıpları artırır. Eğer makinede sıraları takip etmek için duyarga vb. üniteler varsa bunlar kontrol edilmeli, çalışır durumda olması sağlanmalı,
Körelmiş baş kesme bıçağı baş kesme sırasında pancarın kırılmasına neden olur.
Kayıplar; baş kesme tamburu, fırçalar veya kör bıçaklar tarafından yukarıya veya sıraların dışına itilen köklerden de kaynaklanabilir.
Sökücü ayağın hatalı pozisyonda olması kuyruk kısmında kırılma veya kökün tamamının kaybına neden olabilir. Pancar kökleri, sökücü - elevatör veya sökücü - temizleme çarkı (türbini) arasında da kayba uğrayabilir.
Hızlı gidiş yukarıdaki kayıpların artışını hızlandırır. Bu sert toprak şartlarında, kuyruk kırılmalarını da artırır.
Hızlı dönen temizleme türbinleri (çarklar) pancarın zedeleme ve kırılmasına yol açabilir.
Aşırı doldurulan depo ve römorklarda, pancar aktarma esnasında da kayba uğrayabilir.
Emniyet kuralları
Pancar hasat makinelerinin yüksek hızla dönen pek çok parçaları olması nedeniyle çalışma sırasında emniyet açısından özel bir dikkat isterler, bu bakımdan;
Makine kullanılmadan önce bakım-kullanma kitabı dikkatlice okunmalı ve imalatçısı tarafından belirtilen hususlara titizlikle uyulmalıdır.
Çekilir makinelerde şaft muhafazasının ve zincirinin uygun durumda olmasına dikkat edilmelidir.
Çalışma esnasında makine üzerine kimse çıkarılmamalı, çalışan kısımların yanına da kimse yaklaştırılmamalıdır.
* Çekilir makineler tarlaya götürülürken ve tarla dönüşünde traktör hidrolik kolları sonuna kadar kaldırılmalıdır.
* Tarlada çalışırken kuyruk mili durdurulmadan dönüş yapılmamalıdır,
* Traktör hidrolik kolları kontrolsüz olarak kaldırıldığında şafta zarar verir. Bu durum makine çalışırken yapılırsa daha tehlikeli sonuçlar yaratır.
* Çalışma esnasında anormal bir durum olduğunda kuyruk mili hareketi kesilmeden ve traktör durdurulmadan müdahale edilmemelidir,
Birden fazla kişi ile yapılan çalışmalarda korna ile uyarmadan üniteler çalıştırmamalı veya kavratılmamalıdır,
Boşaltma esnasında deponun altında bulunmamaya dikkat edilmelidir.
Karayolları Trafik Yönetmeliğine göre genişliği 2.55 - 3.05 m olan kendi yürür makineler günün kararmasından itibaren gün aydınlanıncaya kadar kara yolunda trafiğe çıkarılamazlar. Bu araçların gündüz karayolunda seyri için aynı yönetmelikte büyüklüğü ve özellikleri belirtilen yansıtıcıları kullanmaları şarttır.
Pancar hasat makinesi satın alırken nelere dikkat edelim?
Teknik olarak hasat makinesinin kalitesini dört faktör belirler. Bunlar;
- Toplam pancar kaybı
- Baş kesme kalitesi,
- Toprak ve yaprak firesi
- Pancarın yaralanma derecesidir.
Bu nedenle makineyi satın alırken varsa imalatçı veya daha önce aynı makineyi kullanan kişilerden test değerlerini öğreniniz ve aynı şartlardaki diğer makinelerle karşılaştırınız.
Satın almada ayrıca aşağıdaki noktaları göz önünde bulundurunuz:
Kullanma bakım kitabı olmalı,
Hasat makinesi kapasitesi; işletmenin pancar ekim alanı ve bölgede hasat yapılabilir gün sayısı ile uygunluk göstermeli,
Sıra araları değişik genişliklere ayarlanabilmeli (45-50 cm),
Kumanda edilmesi, bakım ve temizliği kolay olmalı,
Garanti belgesi olmalı,
Yeterli büyüklükte bir deposu olmalı,
Güç ihtiyacı elimizdeki traktöre uygun olmalı,
Yükleme tertibatı değişik yükseklikteki römork ve kamyona kolayca yükleme yapacak özellikte olmalı,
Hareket iletim düzenleri emniyet altına alınmış olmalı,
Güç iletimi bakımından üniteleri hidrolik motorla hareketlendirilenler tercih edilmeli,
Yedek parça ve servisi ihtiyaca cevap vermeli,
Sağlam ve ucuz olmalıdır.
Şeker pancarının elle hasadının çok sayıda işçi gerektirmesi, son yıllarda işçilik ücretindeki artışlar vb. nedenler üreticileri makineli hasada doğru yönlendirmektedir. Gerçekten; bu durum, 1 dönüm (1 dekar = 1000 m2) yerin hasadı için harcanan iş gücü yönünden değerlendirildiğinde, makine ile pancar hasadının el ile hasada göre önemli bir avantaj sağladığı görülür. Şöyle ki: Ülkemiz şartlarında 1 dekarın insan gücü ile hasadı için, ortalama 45 saat gerekirken (sökümden fabrikaya teslime), çekilir tek sıralı yerli bir hasat makinesi ile bir saatte yaklaşık bir dönüm veya daha fazla yeri sökmek mümkündür.
MAKİNELİ HASADA NEDEN GEREK VAR?
Hasadı makine ile yapmakla;
Hasat zamanını geciktirerek (hava şartlarına ve toprak durumunu da dikkate alarak) pancarın ağırlık kazanmasını sağlarız,
Pancar teslimat hızını artırarak tarla içi öbeklerde kurumadan dolayı kalitenin düşmesini önleriz,
İşi daha kısa zamanda bitirir ve diğer işlere ve sonraki ürün için tarla hazırlığına daha fazla zaman ayırabiliriz,
İş planlamasını işgücü sıkıntısı olmadan daha rahat yaparız.
Pancar hasat makinesi çeşitleri
Çekilir Hasat Makineleri
Çekilir tiplerin en basiti; tek sıralı elevatörle yandan yüklemeli veya depolu olabilir. Aşağıda bu tipteki makineler ve bu makinelere ait bazı özellikler görülmektedir.
Kendi Yürür Hasat Makineleri;
Sıra adedi : 1-6’ya kadar olabilmekte,
Güç ihtiyacı : Tek sıralı tiplerinde 95 BG
Altı sıralı tiplerinde 271-407 BG
Depo kapasitesi : 3-16 ton
Güç aktarımı : Genellikle hidroliklidir.
Kendiyürür makinelerin çoğunda sökücü ayakların derinliği, temizleme düzeni hızı, deponun boşaltılması gibi kontrol ve ayarlar operatör kabininden yapılabilmektedir.
Parçaları ve çalışması
Çekilir ve kendi yürür pancar hasat makineleri arasında yapı ve çalışma tekniği bakımından çok büyük farklılıklar yoktur. Bu farklılıklar daha çok uygulanan hasat yöntemine bağlı olarak ortaya çıkmaktadır. Aşağıda çekilir tip pancar hasat makinesinin parçaları görülmektedir.
Bu makinede sökülen sıradan bir önceki sırada baş kesme yapılırken diğer sırada söküm işlemi yapılmaktadır. Bu makinelerin bazı tiplerinde baş kesme, sökme, temizleme işleri tek geçişte yapılabilmektedir.
Kendi yürür makinelerde güçlü bir motordan alınan hareket mekanik veya hidrolik olarak ünitelere dağıtılır. Gelişmiş kendi yürür makinelerin bazılarında makine ayarlandıktan sonra operatör kabinindeki bir bilgisayar sistemi vasıtasıyla pancar sıralarını kendisi takip edebilir. Bilgisayar; temizleme türbinleri hızı, boşaltma elevatörü hızı, hasat edilen alan vb. bilgileri de gösterir. Böylece, operatöre işin kalitesini kontrol etmek için bir serbestlik sağlanır.
PANCAR HASAT MAKİNESİNİN DÜZENLERİ
* Baş Kesme Düzenleri
a) Tamburlu Bıçaklı:
Yoklayıcı tambur sıralar üzerinde hareket ederken buna bağlı bıçak pancar başının istenilen yükseklikten kesilmesini sağlar. Bazı tiplerde tambur önünde yer alan diskler baş kesme ünitesinin kolay çalışması için temizlik yapar. Sabit bıçaklı tamburlu baş kesme düzenlerinde yüksek hızlarda kesme kaybı fazladır. Sıra üzeri mesafesi ve pancar çapı baş kesme kalitesine etki eden iki faktördür.
Rotorlu:
Bunlar yüksek hızda dönen üzerinde küt bıçaklar bulunan küçük yatay rotorlardan ibarettir. Yaprak parçalayıcılarla birlikte kullanılır. Makine ilerlerken, rotor pancar başı üzerinde yükselerek yaprak parçalayıcıdan geri kalan kısmı tıraşlayarak alır. Bu tip baş kesme düzeni ile kesilen pancarlarda daha az kayıp olur ve pancar başı kubbe şeklini alır.
* Sökme Düzeni
Bu sökücülerin çalışma şartlarına bağlı olarak birbirlerine göre bazı iyi ve kötü tarafları vardır. Çatallı sökücüler daha çok eski tipteki makinelerde kullanılmaktadır. Tekerlekli sökücüler yeni makinelerde söküm esnasında makine içine daha az toprak alması nedeniyle kullanılmaktadır. Bunlar ağır ve nemli topraklarda da sağlıklı çalışabilirler. Titreşimli sökücüler çatal veya saban uç demiri şeklindedirler. Bantlı sökücüler özellikle taşlı topraklar için uygundurlar. Bunlarla hasat için pancar yeşil aksamının kuvvetli, donmamış olması ve hasadın şiddetli donlardan önce yapılması şarttır.
* Temizleme Düzeni
Pancar hasat makinelerinde sökücülerden gelen pancar veya pancar ve kesilmiş baş kısımlarını temizleyen, depoya veya römorka aktaran düzenlerdir. Temizleme düzenleri:
Bunlar; başları kesilen pancarları toplar, toprak parçalarından temizler ve yükseltme - aktarma işi yaparlar. Türbinler farklı şekillerde düzenlenebilirler.
Tamburlu (Dolaplı):
Yerli tip hasat makinelerinin çoğunda bu tipler kullanılmaktadır. Başı kesilerek sökülen pancar gövdeleri iletici bir çark yardımı ile temizleme tamburuna gelerek dönen tambur (dolap) içinde temizlenirler.
Izgara Bantlı:
Genellikle yuvarlak çubuk demirli zincir şeklinde olan tipleri daha etkili temizlik yapabilmektedir. Pancarı depodan boşalt-mada kullanılan ızgaralı elevatörler aynı zamanda temizleme de yaparlar.
Merdaneli:
Bunlar üzerinde ya helezonik kıvrımlar bulunan veya kafes biçimindeki merdanelerden oluşur. Pancarın temizlenmesi karşı dönüşlü bu merdaneler arasında olur. Genellikle ikinci bir temizleyici olarak kullanılırlar. Şekildeki ızgara bantlarının ve türbinlerin hızları hidrolik motorla ayarlanabilmektedir.
Makinenin İşe Hazırlanması ve Ayarları
Ülkemizde pancar hasadında kullanılan makinelerin büyük bir kısmının yerli imalat olması nedeni ile burada çekilir tipte (hasat makinesi çeşitleri bölümünde şekli görülen) dolaplı, tek sıra makinenin ayarlarına yer verilecektir: Bilindiği gibi işe hazırlama ve ayarda esas imalatçı firmanın verdiği makine kullanma ve bakım kitabındaki bilgilerdir. Bu bilgilere dayanılarak makine şaftını ve tekerlek pozisyonunu uygun konuma getirdikten sonra aşağıdaki ayarlar yapılmalıdır.
* Baş Kesici Ayarları:
Bıçağın Yatay - Dikey Ayarı
Pancar başının doğru ve düzgün kesilmesi bıçağın yatay ve dikey ayarlarının doğru yapılmasıyla sağlanır.
Bıçağın yatay ayarı tarladaki ortalama pancar büyüklüğüne ve yaprak durumuna bağlı olarak yapılmalıdır. Eğer tarlada iri pancarlar çoğunlukta ise şekilde görüldüğü gibi baş kesme bıçağı tespit cıvataları gevşetilir ve bıçak alttaki ok yönünde geriye doğru bir miktar alınarak cıvatalar sıkılır.
Bıçağın yükseklik ayarı
Bıçağın yükseklik ayarı ise baş kesme tamburunun en alt noktası ile bıçak arasındaki mesafenin artırılıp azaltılması ile ayarlanabilir. Pancar çok yapraklı ise, şekilde görülen tespit cıvataları gevşetilerek bıçak ok yönünde bir miktar aşağı indirilir ve cıvataları sıkılır. Tersi durumda, yani pancar az yapraklı ise baş kesme tamburu ile bıçak arasındaki düşey mesafe azaltılır.
Baş kesme tamburu hareket zinciri hiçbir zaman gevşek olmamalıdır. Tamburun pancar üzerinde tırmanma hareketinin istenildiği şekilde olabilmesi için, tambur diş derinliğinin yeterli olması sağlanmalıdır. Aşırı aşınmış, diş derinliği kaybolmuş tamburlar değiştirilmelidir.
Tambur Ağırlığı
Bu ayar için resimde okla gösterilen yerden ayar somununu gevşeterek;
Şu durumlarda basıncı artırın:
Büyük, sert ve kuvvetli yapraklı pancarlarda ideal baş kesme hattının üzerinden kesmemek için
Yüksek hızlarda sıçramayı azaltmak için
Şu durumlarda ise ayar somununu sıkarak basıncı azaltın:
Zayıf ve az yapraklı pancarlarda ideal baş kesme hattının altından kesmeyi önlemek için
Gevşek toprak şartlarında vurmayı azaltmak için
Düşük hızlarda tamburun kaymasını önlemek için
Normal şartlarda yetersiz yay basıncı, baş kesme ünitesinin pancar başını kesmeden önce yukarı itilmesine neden olur.
* Yaprak Hazırlayıcı (Kesme) Düzeni Ayarı:
Hasada girilecek ilk sırada öncelikle yüksekliği ayarlanabilen ön yaprak kesme düzeniyle pancar yaprakları kabaca kesilir ve fırçaları vasıtasıyla sökülen tarafa doğru temizlenir. Böylece ikinci defa sıraya girişte yeşil yaprakları kesilmiş sıranın başları kesilerek pancar gövdeleri sökülürken diğer sıranın yaprakları kesilir. Sürücü bu şekilde sırayı kolay izler ve baş kesme tamburunun tıkanması önlenir.
Yaprak kesme bıçağının yükseklik ayarı şekildeki iki pim vasıtasıyla yapılır. Fırçalar pancar başı üzerinde herhangi bir yeşil kısım kalmayacak şekilde ayarlanmalıdır.
* Sökme Derinliği Ayarı:
Sökücü ayak bütün pancar kökünü tam olarak sökebilecek ve makinenin içerisine gerektiğinden fazla toprak almayacak bir derinliğe ayarlanmalıdır. Temizleme düzeninde aşırı toprak makinenin verimini düşürür ve pancarın kirlilik oranını artırır.
Sökücü ayak derinliği kök kırılması ile de ilgilidir. Eğer depoya fazlaca kesek geliyorsa derinlik fazla demektir, azaltılmalıdır.
Kök kırılması oluyorsa söküm derinliği artırılmalıdır. Söküm derinliği ayarı tarlanın tav durumu ile pancarın büyüklük ve küçüklüğüne göre traktör hidroliğinden ve sökücü ayar kolundan yapılır.
Bu ayar için şekilde okla gösterilen yerden sökücü ayar kolu uzatıldığında söküm derinliği azalır; tersi yapıldığında ise artar.
Kullanma
Pek çok hasat makinesinde olduğu gibi pancar hasat makineleri ile de tarlada önce yastık başları daha sonra da bölümler halinde tarlanın diğer kısımları hasat edilir. Çekilir tiplerle hasatta söküm işi iki şekilde yapılabilir.
Birinci Yöntem:
Tarlanın kenarından başlayarak yapılan sökümde tarlanın her iki uzun kenarının dış sıraları makinenin girebilmesi için düzgün olarak sökülür, daha sonra makinenin gidiş yönüne göre uygun taraftan sıraya girilir. Dönüşte diğer kenardaki sıradan hasada devam edilir.
İkinci Yöntem:
Bu yöntemde elle söküme gerek yoktur. Bunun için önce tarlanın tam orta sırası bulunur. Hasada makine ile daima sola dönülerek devam edilir. İthal makinelerde çalışma esnasında traktör kuyruk milinin 540 devir/dakika yapması sağlanmalıdır. Yerli pancar hasat makinelerinde ise parçalar uygun çalışma devrine kuyruk mili devri tam 540 devir/dakikayı bulmadan ulaşır. Çalışmada bu göz önünde alınmalıdır. Hasat makinesinin hızı pek çok faktöre bağlı olarak 2-5 km/saat arasında değişir.
Kendi yürür hasat makinelerinin çok sıralı olanlarında yastık başları hasat edildikten sonra tarlaya doğrudan girerek hasat yapılır.
Bakım
Günlük Bakım
Çalışmaya başlamadan önce;
Bütün gresörlüklere gres basılmalıdır.
İş bitiminde bütün cıvata ve somunlar kontrol edilmeli, gevşek olanlar sıkılmalıdır.
Eskimiş, aşınmış fırçalar değiştirilmelidir.
Baş kesme bıçağının keskinliği sık sık kontrol edilerek körlenmişse bilenmeli ya da yedeği ile değiştirilmelidir.
Makinelerin genellikle her 50 saatlik kullanma sonunda bakım ve kullanma kitabında belirtilen bakımların yapılması gerekir.
Hasat Sonu Bakımı:
Hasat dönemi sonunda makine basınçlı su ile komple yıkanıp, temizlendikten sonra kurulanmalıdır,
Makine üzerindeki bütün gresörlüklere gres basılmalıdır,
Dişli kutuları yağ seviyeleri kontrol edilerek eksik olanları tamamlanmalıdır,
Makine takoza alınmalıdır,
Makine güneş, yağmur ve kara karşı kapalı bir yerde muhafaza edilmelidir.
Ayrıca aşırı yükü engelleyen emniyet kavramaları da sezon başlamadan önce kontrol edilmelidir.
Arızalar
Yerli imalat pancar hasat makinelerinde çiftçilerimizin karşılaştığı en önemli arızalar ve giderilme çareleri aşağıda özetlenmiştir.
1. Hareketli ünitelerde kopma – kırılma:
Bunun nedeni genellikle masuralı aşırı yük kavramasının yağsız kalmasıdır. Bunu önlemek için şaft üzerindeki kavramanın gresörlüğüne günde bir kez az miktarda yağ basınız. Bu şekilde herhangi bir sıkışma , zorlanma vb. durumlarda kavrama görev yapacak ve hareketli ünitelerin zarar görmesi önlenecektir.
2. Dişlilerde bozulma:
Zincir dişli mekanizmalarında zincir boşlukları alınmazsa dişliler giderek aşınır ve görev yapamaz hale gelir. Bunu önlemek için kullanma bakım kitabında belirtilen yer ve zamanlarda zincir boşlukları mutlaka alınmalıdır.
3. Şaftın bozulması, eğilmesi veya kırılması:
Genellikle çalışma esnasında hidroliğin kaldırılması ile olur. Bu durumda şaft ve makinedeki freze mili zarar görür.
Şaftın takılma yönüne dikkat ediniz.
Kayıplar
Hangi Tarla Önce Hasat Edilmeli ?
Eğer tarla toprağının ve pancardan sonra ekilecek ürünün özel bir isteği yoksa, hasada gelişimi daha kötü tarladan başlanarak verimi artırmak mümkündür. Nedenine gelince; tarladaki pancar kökleri arasındaki boşluklar, toprak sıkışması dolayısıyla zayıf gelişim, gelişmede düzensizlik, sarılık virüsü, mildiyö, çift çıkış ve yabancı ot vb. etmenler pancara sonbaharda bu tarlada ağırlık kazandırmaz. Oysa gelişimi iyi olan tarlada pancarın ağırlık kazanması devam eder. Bu nedenle zayıf ürün önce hasat edilmelidir. Yaygın olan yanılgı zayıf gelişimli tarlanın hasadının sona bırakılırsa pancarın daha fazla ağırlık kazanacağı yönündedir.
Hasada ne zaman başlamalı?
Ülkemizin batıdan doğuya değişik bölgelerinde farklı olgunlaşma zamanlarına rastlanmakla beraber, genel olarak Adapazarı, Susurluk ve Alpullu fabrikalarında pancar fizyolojik olgunluğa Ağustos sonu ile Eylül başında ermekte; pancarın büyümesi ise 30 Eylül - 15 Ekim tarihine kadar devam etmektedir. Orta Anadolu’daki fabrikalar bölgelerinde pancardaki şeker artışı ve kökteki büyüme Ekim ayının sonuna kadar devam etmektedir. Doğu Anadolu’da bazı yerlerde şeker ve kök artışı Kasım ayının sonuna kadar sürmektedir. Hasadı yapacak çiftçinin bununla birlikte diğer şartları da dikkate alması gerekir (fabrika organizasyonu tarla ve hava şartları erken söküm primi vb.).
Kayıpların tahmini
Pancar üreten ülkelerde yapılan araştırmalar, tarladaki toplam ürünün ortalama %9’unun makine ile hasat sırasında kaybolduğunu göstermektedir. Bu oran, bizde hasat esnasında sürücüden başka ikinci bir kişinin makine arkasında görev yapmasıyla bir ölçüde azaltılmaktadır.
Tarla yüzeyindeki kayıpların toprak içindeki kayıplara oranı toprak şartları ve hasat makinesi tipine bağlı olmakla birlikte, ortalama üçte biri yüzeyde, baş kesmenin derin yapılmasından veya tüm kökün tarlada bırakılmasından kaynaklanmaktadır. Yüzeyde 20 m’lik bir sırada 1 kg pancar kaybının bulunduğu yerde diyebiliriz ki bunun iki katı kadarı da toprak içinde kuyruk kırılması olarak ortaya çıkmaktadır.
Hasat kalitesini azaltan faktörler
Hasat işinin kalitesini azaltan faktörler arasında en önemlisi pancar başının kesilmesi ile ilgilidir.
Yukarıda sağdaki gibi çok yüksek baş kesme silolama esnasında gözlerden ikinci kez sürme nedeniyle problem yaratır.
İyi ayarlanmış bir baş kesmede bıçak pancarın tüm yeşil kısımlarını en alt yaprak hizasından keser.
Kayıplar nasıl azaltılır?
İşin kalitesini garanti altına alabilmek için ayarlar gereken sıklıkta ve çabuklukta kontrol edilmeli.
Yeni bir makine alınırken makineyi kullanacak operatör mutlaka teknik eğitime tabi tutulmalı. Çünkü tecrübeyle öğrenmek çok daha pahalıya mal olabilir.
Kullanma bakım kitabından pek çok şey öğrenilebilir bu nedenle daima ulaşılabilecek bir yerde bulundurulmalı. Kullanılmış bir makine alınsa bile kullanma bakım kitabı imalatçıdan temin edilmeli.
Hasat kayıpları genellikle aşağıda belirtilen nedenlerden oluşur. Bunları yapmamaya gayret edin;
Yanlış sıra aralığı; ekim esnasında sıralar düzgün olmalı ve özellikle markör yani çizek ayarı çok iyi yapılmalı,
Özellikle çekilir makinelerde hatalı dümenleme, kayıpları artırır. Eğer makinede sıraları takip etmek için duyarga vb. üniteler varsa bunlar kontrol edilmeli, çalışır durumda olması sağlanmalı,
Körelmiş baş kesme bıçağı baş kesme sırasında pancarın kırılmasına neden olur.
Kayıplar; baş kesme tamburu, fırçalar veya kör bıçaklar tarafından yukarıya veya sıraların dışına itilen köklerden de kaynaklanabilir.
Sökücü ayağın hatalı pozisyonda olması kuyruk kısmında kırılma veya kökün tamamının kaybına neden olabilir. Pancar kökleri, sökücü - elevatör veya sökücü - temizleme çarkı (türbini) arasında da kayba uğrayabilir.
Hızlı gidiş yukarıdaki kayıpların artışını hızlandırır. Bu sert toprak şartlarında, kuyruk kırılmalarını da artırır.
Hızlı dönen temizleme türbinleri (çarklar) pancarın zedeleme ve kırılmasına yol açabilir.
Aşırı doldurulan depo ve römorklarda, pancar aktarma esnasında da kayba uğrayabilir.
Emniyet kuralları
Pancar hasat makinelerinin yüksek hızla dönen pek çok parçaları olması nedeniyle çalışma sırasında emniyet açısından özel bir dikkat isterler, bu bakımdan;
Makine kullanılmadan önce bakım-kullanma kitabı dikkatlice okunmalı ve imalatçısı tarafından belirtilen hususlara titizlikle uyulmalıdır.
Çekilir makinelerde şaft muhafazasının ve zincirinin uygun durumda olmasına dikkat edilmelidir.
Çalışma esnasında makine üzerine kimse çıkarılmamalı, çalışan kısımların yanına da kimse yaklaştırılmamalıdır.
* Çekilir makineler tarlaya götürülürken ve tarla dönüşünde traktör hidrolik kolları sonuna kadar kaldırılmalıdır.
* Tarlada çalışırken kuyruk mili durdurulmadan dönüş yapılmamalıdır,
* Traktör hidrolik kolları kontrolsüz olarak kaldırıldığında şafta zarar verir. Bu durum makine çalışırken yapılırsa daha tehlikeli sonuçlar yaratır.
* Çalışma esnasında anormal bir durum olduğunda kuyruk mili hareketi kesilmeden ve traktör durdurulmadan müdahale edilmemelidir,
Birden fazla kişi ile yapılan çalışmalarda korna ile uyarmadan üniteler çalıştırmamalı veya kavratılmamalıdır,
Boşaltma esnasında deponun altında bulunmamaya dikkat edilmelidir.
Karayolları Trafik Yönetmeliğine göre genişliği 2.55 - 3.05 m olan kendi yürür makineler günün kararmasından itibaren gün aydınlanıncaya kadar kara yolunda trafiğe çıkarılamazlar. Bu araçların gündüz karayolunda seyri için aynı yönetmelikte büyüklüğü ve özellikleri belirtilen yansıtıcıları kullanmaları şarttır.
Pancar hasat makinesi satın alırken nelere dikkat edelim?
Teknik olarak hasat makinesinin kalitesini dört faktör belirler. Bunlar;
- Toplam pancar kaybı
- Baş kesme kalitesi,
- Toprak ve yaprak firesi
- Pancarın yaralanma derecesidir.
Bu nedenle makineyi satın alırken varsa imalatçı veya daha önce aynı makineyi kullanan kişilerden test değerlerini öğreniniz ve aynı şartlardaki diğer makinelerle karşılaştırınız.
Satın almada ayrıca aşağıdaki noktaları göz önünde bulundurunuz:
Kullanma bakım kitabı olmalı,
Hasat makinesi kapasitesi; işletmenin pancar ekim alanı ve bölgede hasat yapılabilir gün sayısı ile uygunluk göstermeli,
Sıra araları değişik genişliklere ayarlanabilmeli (45-50 cm),
Kumanda edilmesi, bakım ve temizliği kolay olmalı,
Garanti belgesi olmalı,
Yeterli büyüklükte bir deposu olmalı,
Güç ihtiyacı elimizdeki traktöre uygun olmalı,
Yükleme tertibatı değişik yükseklikteki römork ve kamyona kolayca yükleme yapacak özellikte olmalı,
Hareket iletim düzenleri emniyet altına alınmış olmalı,
Güç iletimi bakımından üniteleri hidrolik motorla hareketlendirilenler tercih edilmeli,
Yedek parça ve servisi ihtiyaca cevap vermeli,
Sağlam ve ucuz olmalıdır.