Misel Üretiminin Önemi ve Gelişmesi [Arşiv] - Tarım Bilgi Paylaşım Forumu

Livadi

24.10.2009, 11:43

Mantar çiçeksiz bitkilerdendir. Dolayısıyla tohumları yoktur. Üretimi miselleri sayesinde gerçekleştirilir. Mantar yetiştiriciliğinde, değişik materyaller üzerine sardırılmış sekonder miseller kullanılır. Bu şekilde hazırlanmış misellere ingilizcede "SPAWN" , fransızcada "BLANCO" , almancada "BRÜT" adı verilmektedir. Türkçede henüz yerleşmiş bir isim yoktur. Bazı kişiler "BARUT" , bazıları "MİSEL YUMAĞI", veya "TOHUMLUK MİSEL" veya yanlış olarak "MANTAR TOHUMU" deyimlerini kullanmaktadır.

Oysa tohum, çiçekli bitkilerde çiçek tozu ile yumurta hücresinin birleşmesinden doğan ve embriyo ile endospermden oluşan bir organdır. Mantar miselinde bu durum söz konusu değildir. Bizce yukardaki terimlerden en doğru ve uygun olanı "TOHUMLUK MİSEL" dir. Zira tohumluk, tohumdan farklı bir kavram olup, üretimde kullanılan, hem generatif ve hemde vegetatif üretim şeklini kapsar. Böylece tohumluk misel, çoğaltma amacıyla hazırlanan ve üretimde kullanılacak olan, hububat daneleri veya diğer organik materyallere sardırılmış sekonder miselleri tanımlar.
Mantarın tanınması ve değerlendirilmesi oldukça eski olmasına karşın, mantar misel üretimi, ancak mantarın özel koşullarda yetiştirilmeye başlamasından sonra gerçekleştirilmiştir. İlk aşamada mantar, mantar yıkama suyunun gübre üzerine serpilmesi ve böylece mantarı yıkama sırasında şapkanın altında bulunan lamellerden suya karışan sporların gübre içinde çimlenip, misel ve daha sonra mantar oluşturmasıyla yetiştirilmiştir. Başlangıçta bu uygulama, anlamı bilinmeden yapılmıştır. Daha sonraki aşamada, mantar yetiştirilmiş eski yataklardan alınan parçaların yeni ortamlara karıştırılması, ilkel biçimde de olsa mantar tohumluğunun kullanılması başlangıcı olmuştur. Ancak eski yataklardan alınan mataryalin steril olmaması ve bir çok hastalık ve Zaralıları beraberinde taşıması sayısız sorunlar yaratmıştır. Bu sorunları çözmek için. tohumluk olarak kullanılan misellerin ayrı temiz bir ortamda üretilmesi düşünülmüştür. Bu suretle, 19. yüzyılın başlarında koyun ve inek gübreleri, yaprak çürüntüleri, deri yapımında kullanılan palamut tohum ezmesi gibi organik yapılı maddeler üzerine misel atılması ve burada gelişen misellerin alınıp, yetiştirme ortamına karıştırılması, ilk gerçek tohumluk misel üretim tekniği olmuştur. Elde olunan materyale kibrit kutusu veya ceviz şekli verip, üst kısmını biraz kurutarak daha sonra kullanılır hale getirilmesi, ekim yapılacağı zaman üst kuru kısmının açılıp atılması ve iç kısmının sıcak bir ortamda bir hafta bekletilip, sonra yeni ortama karıştırılması tohumluğun hakiki anlamda kullanımını getirmiştir. Halta bu yolla elde edilen tohumluğun ticari olarak, işletmeler ve ülkeler arasında satıldığı bile tespit edilmiştir.

19. yüzyılın ikinci yarısından itibaren mantar sporları tanınmış ve sporlar çimlendirilip, misel elde edilmesi öğrenilmiştir. 1894 yılında Paris'te Pasteur Enstitüsünde ilk kez steril koşullarda tohumluk mantar miseli üretilmiş, bunu daha sonra A.B.D. 'de doku kültürü yöntemi ile tohumluk misel çoğaltması izlemiştir.
Bu zamana kadar hep ahır gübresinden elde olunan kompos! üzerine misellerin sardırılmasıyia yapılan tohumluk üretimi. 1931 yılında Amerika'lı SİNDEN tarafından buğday ve çavdar tohumlan üzerine sardırılarak, günümüz tohumculuğunun temeli atılmıştır. Hu tarzda hazırlanan tohumluğun (izlenen sierillikte olması, kolay aşılanması ve tohumluğun kompostun her tarafına dağılarak, misellerin konıposlu sarma süresini kısaltması en önemli avantajı olmuştur. Son yıllarda aşılamada daha kolaylık sağlayan, sıvı besi ortamlarında miselleri geliştirip, bu sıvı ortamı konıpost üzerine; spreyleme tekniği geliştirilmiştir. Bu teknik, diğer aşılama tekniklerini! karşın, işlerin daha kolay mekanizasyonuna olanak vermiş ve ekonomiklik sağlamıştır.

Prof.Dr.Atila GÜNAY

Livadi

24.10.2009, 11:46

Misel Üretim Laboratuvarı
Mantar tohumluğu genellikle dışardan satın alınır. Küçük, orta ve hatta büyük işletmelerin bir çoğunun mantar tohumluğunu üretim için tesisleri yoktur. Zaten mantar tohumluğunu üretmek özel bilgi deneyime ve tesis ister. Bu tesislerin kurulması oldukça pahalıdır. Dışardan satın almak daha ekonomiktir.
Bazı büyük işletmeler kendi tohumlarını kendileri üretir. Dış ülkelerde, tohumluğu özel olarak üreten şirketler bulunmaktadır. Bizde de son yıllarda tohum üreten şirketler devreye girmiştir. Ancak tohumluğu üretmek için, gerekli kanunlar olmadığından, parası olan herkes, bu konuda yeterli bilgisi ve deneyimi olmasa da rahatlıkla tohum üretimi yapabilir. Ancak, bu durumdaki şirketlerin tohumluk üretiminde yapacağı hataların ileride üreticilere büyük zarar vereceği ve bu yüzden üretici ile tohumluk satan şirketler arasında bazı mahkemelik olayların meydana gelebileceği unutulmamalıdır. Bu istenmeyen olayların önlenmesi için, tohumluk üreten şirketlerden bu konuda uzmanlık belgesi istenmelidir. Ayrıca tohum ürettikleri laboratuvarlarm tohum üretimi için yeterli düzeyde olup, olmadığı, hijyenik koşulların ne şekilde sağlandığı, tohumluğun ana kültürünün nasıl üretildiği veya nereden , ne kadar aralıklarla temin edildiği tespit edilmelidir.
Mantar tohumluğu, elde edilen misellerin değişik maddeler üzerinde çoğaltılması veya üzerine sardırılmasıyla ortaya çıkar. Bu bakımdan öncelikle misellerin elde edilmesi gerekir. Miseller iki yoldan çoğaltılır. Birinci yol, gelişmiş mantar şapkalarının altında bulunan lamellerde oluşan sporları toplamak ve onları uygun ortamda çimlendirmektir. İkinci yol mantar şapkasından doku alıp bu dokuları yine uygun ortamlara koyup, misel elde etmektir. Miseller steril koşullarda, ortam içinde ön çoğaltılmasına, biz "Ana Kültür" adını veriyoruz. Ana kültürler daha sonra buğday, çavdar, darı, mısır gibi danelerin üzerine sardırılarak veya gübreler üzerinde geliştirilerek, miktarı istenen oranda arttırılır ve mantar tohumluğu olarak kullanılır. Hu tohumluğa da "Ticari Tohumluk" diyoruz.
Mantarın ticari tohumluğu herkes tarafından üretilemez. Tohumluğun üretiminde özel koşular ve bilgiye gereksinim vardır. Mantar tohumluğu misel üretim laboratuvarlannda, bu işten anlayan kişilerce, steril ortamlarda, özel klimalı yerlerde üretilir. Üretilen tohumluğun devamlı genetik özelliklerinin ve üretim potansiyelinin aynı kalması, standard olması ve hastalıkları taşımaması gerekir. Tohum üreten şirketlerin tohumluğun özelliklerini kontrol etmeleri şarttır. Bu kontrolü yapacak üretim yerlerinin bulunması gerekir.
Mantar Yetiştiriciliği Kitabı Prof.Dr.Atila GÜNAY - BAHCESELFORUMSEL

Misel laboraluvarı. gerekli hijyenik koşulları oluşturmak için, mantar üretim tesişlerinden uzakta kurulur. Laboraluvarlarda özel bir ekip çalışır.
Misel laboraluvan değişik ünitelerden meydana gelmiştir. Bu üniteler aşağıda verilmiştir.
- Ön hazırlık odası
- Tohumluğun steril hale getirildiği kısım (otoklav odası)
- Misel aşılama yeri
- Misel geliştirme yeri
- Misel depolama yeri
- Misel paketleme yeri
- Laboratuvar bölümü
- Çeşitli depolar
Şekil 8.7 de misel laboratuvarının planı verilmiştir. Hu laboratuvarın büyüklüğü üretilecek misel miktarına göre tespit.edilir.
Şimdi misel laboratuvannın ünitelerini tek tek ele alıp, özelliklerini inceleyelim.
Ön hazırlık odası : On hazırlık odası, inanlar tohumluğu için gerekli malzemelerin bulunduğu ve hazırlandığı yeridir. On hazırlık odası bir çok kısımdan meydana gelir. Hu kısımları işin akış kademesine göre sıralarsak :
a. Kirli şişelerin konulduğu alan
b. Kirli şişelerin yıkandığı ve temizlendiği tezgah
c. Teiniz şişelerin depolandığı yer
d. Buğday, gibi dane tohumlukların depolandığı kısım
e. Dane tohumluğu yumuşatmak üzere kaynatma kazanı veya suya basma havuzu

f. Yumuşatılmış tohumların süzülüp belli oranda kurutulduğu
elek kısmı ve havalandırma sistemi
g. Tohumluğun pH sim ayarlamak, yapışmasını önlemek
üzere tohumluğun içine karıştırılacak katkı maddelerinin (alçı
ve kireç) depolandığı kısım
h. Tohumluğun katkı maddeleri ile karıştırıldığı kısım
i. Karışımın şişelere doldurulduğu, ağızlarının kapatıldığı
kısım
j. Şişelerin sterilizasyonu için, otoklav kapağının bulunduğu
kısımdan meydana gelir.
Misel aşılama odası : İki odadan meydana gelir. Birinci oda, ön hazırlık odası ile misel aşılama odası arasında bulunur. Bu odaya otoklav odası ve aşılama sırasında kullanılan özel giysilerin giyildiği, giyinme odası adı da verilebilir. Bazı işletmelerde üç oda yaparak, özel giysilerin giyildiği oda, otoklav odasından ayrılmaktadır. Bu inşaat masrafını arttırıcı, fakat yerinde bir düşüncedir. Dışardan kirli elbiselerle gelindiğinde bu odada soyunmak ve giyinmek diğer odalardaki sterilite açısından büyük önem taşır. Otoklavın bir ağzı, otoklav odasında ve diğer ağzı steriliteyi sağlamak için ön hazırlık odasına konulmuştur. Hazırlanan şişeler ön hazırlık odasındaki ağızdan otoklava konur.
Sterilizasyon sonrası, temiz şişeler otoklav odası tarafında bulunan otoklavın ikinci ağızdan alınır. Sterilizasyon sonrası yaklaşık 60°C sıcaklıktaki şişeler, aşılama sıcaklığına kadar soğutulmak üzere tezgahlara konur. Soğuma işlemi tamamlanınca, bir bant yardımı ile ikinci odaya nakledilir. İkinci oda, sterilize edilmiş şişelere mantar misellerinin aşılandığı yerdir. Aşılama odasının bir tarafında aşılama şişelerinin yığıldığı tezgah, diğer tarafında aşılanmış şişelerin konulduğu bir tezgah ve bu iki yan tezgahlar arasında da karşılıklı iki kişinin çalıştığı küçük aşılama masası yer alır. Aşılama tezgahı üzerine, aşılamada kullanılacak pens, kaşık, ok uçu iğne, havagazı musluğu, bünzen beki (havagazı ocağı), çeşitli kimyasal ilaçlar, aşılamada kullanılacak ana kültür materyali yerleştirilir. Çok fazla misel üreten işletmelerde şişeler, otoklav odasından bant yardımı ile odaya alınır. Aşılanıp yine bant yardımı ile dışarı çıkartılıp, misel geliştirme odasına nakledilir. Şişeler anında aşılanır, yani aşılama odası içinde bekletilmez. Odada sadece aşılama tezgahı bulunur.

Misel aşılama yeri steril bir bölümdür. Diğer odalardan ayrı bir bölüm olarak planlanır. Odanın havası steril ve basınçlı hava olarak verilir. Bu basınç sayesinde dışardan odaya hava girmesi önlenir. Sadece odadan dışarıya hava çıkar. Böylece kirli veya hastalıkla bulaşık dış havanın oda içine sızması ve aşılama anında şişelere hastalık bulaştırması önlenir. Steril havalandırmaya rağmen, ayrıca odalara ultraviyole lambalar konur. Aşılama öncesi bu lambalar yakılarak odanın daha da steril olması sağlanır. Odalara insan girmeden 5-10 dakika önce lambalar kapatılır. Bazı durumlarda, aşılama öncesi oda içine bazı kimyasal ilaçlar sıkarak, yine oda havasının ve çalışma aletlerinin, tezgahların temizlenmesine gidilir. Trietilen glikol veya bazı eterik yağlar bu iş için uygundur. Buharlaşarak odanın en ulaşılamayacak noktasına kadar girerler, ilaçlar ve ultraviyole ışık insan sağlığı açısından tehlikeli olabilir. Lambalar yanarken ozon gazı çoğalır. Eğer lambalar söndürülür söndürülmez, taze temiz hava verilmeden, oda içine girilirse, ozon gazı solunum sistemini bozar ve solunum yolları hastalıkları, astım ve hatta kansere sebeb olabilir. UV lambaları açıkken çalışmak göz körlüğü, kısırlık, deri kaşınmaları, yaraları ve kanserleri meydana getirir. İlaçların da etkisi hemen hemen aynıdır. Yine unutulmaması gereken bir konu, bu odaların mümkün olduğunca kuru kalmasına gayret gösterilir. Kuru bir ortamda zararlı mikroorganizmaların üreme şansı azdır. Değişik önlemler almaya gerek kalmayabilir.
Kullanılacak otoklav 150"C sıcaklık verebilecek ve 2-4 atü basınç altında çalışacak güçte olmalıdır. Otoklavın sıcaklık derecesine göre basıncı farklıdır. 112"C 'de 0,5 atü; 12l"C 'de 1,0 at; 134"C 'de 2,0 atü basınç meydana gelir. Misel geliştirilecek şişelere konulacak materyalin çeşidine, şişelerin büyüklüğüne ve şişe içine konacak materyalin miktarına, otoklava konan şişe miktarına bağlı olarak sterilizasyon 12()-135"C 'ler arasında 30-60-90-120 dakikada yapılır. İşletmede buhar sistemi varsa, otoklav bu buhara bağlanır. Yoksa otoklav kendi elektrikli sistemle buhar üretir. Yatık otoklav genelde çalışma kolaylığı sağlar (Şekil 8.8.). Çift kapılı yapılabilir. Dik otoklav bir kapılı olup, otoklavın doldurulup, boşaltılmasında çalışmada zorlukları meydana getirir. Ayrıca steriliteyi sağlamak güçleşir. Ancak dik otoklav daha ucuzdur.

Misel geliştirme odası : Sıcaklığı 20-25°C, nemi % 70-80 arasında değişen ve içinde şişeleri yarı yatık koymaya elverişli rafları olan bir odadır. Misel aşılama odasından aşılanmış şişeler bant yardımı veya kasalar içinde getirilip, raflara sıralanır. Burada 20-25 gün kalır. Küçük işletmelerde yedinci günden sonra şişe raflardan alınır, elle sarsarak, şişe içinde misel saran kısımlarla sarmamış kısımlar birbirine karıştırılır. Böylece misellerin taneleri sarması hızlandırılır.
Fazla miktarda tohum üreten misel laboratuvarlarında, sarsma işlemi, direkt rafların sallanması veya şişelerin raflardan alınıp sarsaklama makinasına konup, sarsaklanması ile yapılır.
Misel geliştirme odasının havası zaman zaman havalandırılır. Havalandırma hızı 0,5-1 m/sn 'dir. Dışardan alınan taze hava filtreden geçirilerek içeri verilir. Taze havanın şişeler içindeki misellerin gelişmesine olumlu etkisi vardır.
Misel depolama odası : Misel geliştirme odalarında, şişeler içindeki daneler miseller tarafından tamamen sarılınca buradan alınıp, misel saklama veya depolama odasına götürülür. Aslında bu oda soğuk bir depodur. Sıcaklığı -1 ile +3°C ve nemi %70-80 'dir. Miseller +1°C 'de 3-4 ay süre ile saklanabilir. Ancak saklama zamanı uzadıkça misellerin aktivitesi giderek azalır. Genellikle 1 aydan fazla saklama yapılması önerilmez.
Küçük işletmelerde, büyük boy ticari buz dolapları içinde tohumluğun muhafazası gerçekleştirilebilir.
Tohumluğu paketleme odası : Son yıllarda tohumluk misel üretimi, sıcağa dayanıklı plastik şişeler içinde yapılmakta ve bu şişeler içinde pazarlanmaktadır. Birkaç saatlik yakın yerlere, kiloluk şişeler 4-6-8 'lik partiler halinde karton kutulara; uzak yerlere, soğukluğu uzun süre tutabilen poli-üretan kutulara konarak yapılır. Bir kiloluk küçük cam şişeler içinde aynı uygulama geçerlidir. Ancak cam şişeler daha ağır olduklarından, taşıma ücretleri daha fazladır.
Geniş çapta tohumluk misel üreten laboratuvarlarda, büyük boy kaplar kullanılır. Bu kaplar içinde geliştirilen miseller satış sırasında, özel steril odalarda, özel paketleme makinaları yardımı ile, kapalı, korunaklı ve başında çalışanlara zarar vermeyen ultraviole lamba ışığı altında, özel naylon torbalara 1-5 kg arasında değişen ağırlıklarda doldurulur. Bu torbalar yakın pazarlara 10-20 kg 'lık karton, uzak pazarlara 5-10 kg'lık poli-üretan kutularda yollanır.

Laboratuvar : Tohumluk misel üretim laboratuvarının önemli kısımlarından birisi de çeşitli analizlerin ve kontrollerin yapıldığı araştırma laboratuvarıdır. Bu laboratuvarda hassas terazi, pH metre, kurutma dolabı, kimyasal madde analiz cihazı, petri kabı, erlanmayer, tüp, ölçü silindiri, steril elbise, önlük, eldiven, pens, ok ucu iğne gibi çok değişik araç ve gereçler kullanılır. Laboratuvarın büyüklüğü yapılacak işlerin oranına göre ayarlanır.